باغ ارم شیراز ،نگین باغ های ایرانی در شمال غربی شیراز و در همسایگی رشته کوه‌های بابا کوه و رودخانۀ خشک شیراز (هفت پیلی) واقع شده است. هرچند تاریخ ساخت و بنیان‌گذار باغ ارم شیراز دقیقاً مشخص نیست اما شواهدی از وجود این باغ در قرون ده و یازده و در دورۀ سلجوقیان در سفر نامه های مربوط به این دوران دیده می شود.
از طرفی در این دوره چند باغ دیگر نیز در شیراز ساخته شده و این مسئله احتمال احداث باغ در همین دوره را افزایش می دهد.
باغ ارم شیراز در دوران مختلف دستخوش تغییراتی بوده است و در هر دوره بخش جدیدی به آن اضافه شده و یا مورد ترمیم قرار گرفته است. کریم‌خان زند نیز جزو اولین کسانی است که به این باغ رسیدگی کرده است.
در دوران قاجار این باغ به مدت ۷۵ سال در اختیار سران ایل قشقایی بود و به نوعی مقر حکومت آنها محسوب می شده و در همین دوران نیز عمارتی در داخل باغ ساخته شده است. احتمال می رود چند تن از سران ایل قشقایی در این باغ دفن شده اند اما هنوز هیچ اثری از قبور آنها پیدا نشده است.
بعدها عمارت دیگری نیز توسط نصیر الملک در محوطۀ باغ ساخته شد که به دلیل مرگ وی نیمه کاره ماند؛ اما توسط خواهرزاده اش تکمیل شد.
پوشش گیاهی
یکی از ویژگی های منحصر به فرد این باغ پوشش گیاهی آن است که شامل انواع مختلفی از گل ها و گیاهان بومی کشورهای مختلف است که در میان آنها سروی هزار ساله با قامتی بیش از ۳۵ متر و ظاهری موزون خود نمایی می کند و به همین سبب با لقب سروناز خوانده می شود. این سروناز بلند قامت شیراز با سخاوت درخت تاک تنومندی را نیز در کنار خود جای داده که زیبایی اش را دو چندان می کند.
تنوع گیاهی موجود در باغ بسیار بالاست و همین سبب شده تا به عنوان باغ گیاه شناسی در اختیار دانشکدۀ کشاورزی دانشگاه شیراز قرار بگیرد. در تیرماه سال ۱۳۹۰ نیز این باغ در کنار هشت باغ ایرانی دیگر در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
محوطۀ باغ
باغ ارم دارای چندین بخش بسیار زیبا است اما عمارت اصلی و محوطه ای که آن را در برگرفته زیباترین قسمت باغ محسوب می شود.
در قسمت ورودی عمارت حوضی بزرگ با مساحتی بیش از ۳۰۰ متر مربع وجود دارد که چهار نخل آن را در برگرفته اند و دور تا دور آن با گل هایی زیبا تزیین شده است. فواره ای هم در مرکز این حوض قرار دارد که زیبایی آن را دو چندان می کند.
از این حوض بزرگ جویی زیبا منشعب می شود که از میان گذرگاه منتهی به عمارت عبور کرده و در میانۀ راه به چند جوی کوچک تر تقسیم می شود. فضای اطراف این جوی با گل های زیبایی تزیین شده که در میان درختان شمشاد همچون نگینی چندرنگ می درخشد.
شیب موجود در این گذرگاه نیز با ایجاد پله هایی در طول مسیر به صورت هوشمندانه ای تبدیل به یک نقطۀ قوت در محوطه شده و جلوۀ بیشتری به آن بخشیده است.
آب این حوض و جوی ها از قنات نهر اعظم شیراز سرچشمه می گیرد و آب مصرفی برای آبیاری گیاهان باغ از دو چاه که در خود باغ حفر شده اند تأمین می شود. داخل عمارت نیز از آب لوله کشی شهری استفاده می کند.
ساختمان عمارت
عمارت اصلی ساختمانی سه طبقه است که با تزییناتی چشم نواز آراسته شده است. کاشی کاری هایی زیبا با نقوشی از داستان های نظامی و شاهنامه فردوسی در کنار تصویری از ناصرالدین شاه قاجار بر سر در عمارت خودنمایی می کنند. علاوه بر این در بخش های دیگر نیز نقوشی از شکار از جمله آهویی در چنگال پلنگ و نقوشی از سربازان هخامنشی و حتی داریوش نیز به چشم می خورد.
درهای عمارت از جنس چوب درخت ساج ساخته‌شده‌اند که بر گذر زمان و شرایط جوی فائق آمده و همچنان زیبایی و جلوۀ خود را حفظ کرده‌اند. در میانۀ ساختمان نیز ایوانی بزرگ با دو ستون بلند خودنمایی میکند. نکتۀ جالب دیگری که در نمای ساختمان به چشم میخورد پنجره های فلزی است که به زیبایی طراحی و ساخته‌شده‌اند.
اولین طبقۀ عمارت سرداب های در قسمت زیر ساختمان است که به دلیل گذر آب از وسط آن در تابستان نیز بسیار خنک است. دیوارها و کف این طبقه با کاشیکاری آراسته شده است و یک آشپزخانه نیز در آن و در کنار یکی از راهروهای منتهی به پلکان قرار دارد.
با بالا رفتن از پلکان به تالار بزرگ طبقۀ بعدی میرسیم که دارای دو راهرو در طرفین است. در قسمت بیرونی تالار نیز دو ایوان با دو ستون زیبا و نقوشی از گل‌وبوته و مردانی با لباسهای دورۀ قاجار وجود دارد.
طبقۀ سوم بنا نیز تقریباً شبیه به طبقۀ دوم است با این تفاوت که نقوش دیوار و سقف آن متفاوت است و علاوه بر گل‌وبوته شامل تابلوهایی از شکارگاه، چهرۀ زنان و حتی قصرهایی به سبک اروپایی است.
سایر بخشها
در این عمارت بخشهای دیگری نیز وجود دارد که امروزه برای امور اداری مربوط به مدیریت باغ استفاده میشود. همچنین موزه‌ای در داخل عمارت با عنوان موزۀ سنگ و گوهر دریای نور دایر است که شامل بیش از ۱۴۰ نوع سنگ تزیینی کمیاب است.
گفتنی است در بخشهای مختلف باغ کتیبه هایی با خط نستعلیق از آیات قرآن و شعر به چشم میخورد که اغلب متعلق به دورۀ قاجاریه هستند.
