تاریخچه گنبد قابوس
گنبد قابوس در سال ۳۷۵ هجری شمسی در دوران زیاریان و در زمان پادشاهی شمس‌المعالی قابوس ساخته شد. این گنبد در سه کیلومتری شهر گرگان که در آن زمان به جرجان معروف بود بنا نهاده شد. گنبد قابوس بر روی تپه‌ای که حدود ۱۵ متر از سطح زمین بلندتر است، قرار دارد. این برج در سال ۱۳۱۰ به شماره ۸۶ در فهرست آثار ملی و در سال ۲۰۱۲ میلادی در سی و ششمین اجلاس یونسکو به ثبت جهانی رسید.
هنوز کسی نمی‌داند هدف از ساخت این بنای عظیم چه بوده است. چندین احتمال مانند استفاده از آن برای رصدخانه، علامت و راهنمایی برای مسافران، نماد شکوه سلطنت و ستون‌های کیهانی برای جواب این سوال وجود دارد اما محتمل‌ترین هدف ساخت این گنبد بر اساس نظر کارشناسان وجود آرامگاه ابوالمعالی در این مکان است. هر چند طی کاوش‌های بسیاری که توسط کاوشگران انجام شده است اثری از جسد ابوالمعالی یافت نشده است و هنوز محققان کاوشگران نیز نتوانستند دلیل روشنی برای ساخت این بنای عظیم پیدا کنند.
معماری اثر و ویژگی‌های ساختاری گند قابوس
این برج در یک نظرسنجی جهانی که در بین مشهورترین و بزرگترین معماران دنیا انجام شد به عنوان بزرگترین معماری دست بشر انتخاب گردید. شیوه و سبک معماری ساخت این گنبد بر اساس سبک رازی است زیرا برای ساخت آن از آجرهایی با بهترین کیفیت استفاده شده است.
این برج دارای سه بخش اصلی یعنی پی، بدنه و گنبد است که در مجموع ۵۵ متر ارتفاع دارد و با احتساب ۱۵ متر تپه‌ای که این برج بر روی آن قرار گرفته است می‌توان ارتفاع آن را ۷۰ متر در نظر گرفت. گنبد قابوس بلندترین برج آجری در دنیا محسوب خواهد شد. قطر داخلی این برج حدود ۶/۹ متر است. بدنه مدور برج بر روی پایه‌ای مدور قرار گرفته است و بدنه مدور خارجی آن دارای ۱۵ شیار ۹۰ درجه است. شیارها از کف گنبد شروع و تا زیر سقف گنبد ادامه دارند.
یک ردیف کتیبه کوفی که در فاصله ۸ متری از پای گنبد قرار دارد و در دور تا دور گنبد ده جمله به زبان کوفی حکاکی شده است. که ترجمه این ده جمله به ترتیب به شرح زیر است:
- به نام خداوند بخشنده مهربان
- این است کاخ باشکوه
- امیر شمس‌المعالی
- امیر پسر امیر
- کاووس پسر وشمگیر
- فرمان داد به ساخت آن در دوران زندگی خود
- سال سیصد و نود
- و هفت هجری قمری
- و سال سیصد و هفتاد
- پنج خورشیدی است.
همچنین یک ردیف کتیبه کوفی دیگر در زیر سقف گنبد نوشته شده است. لازم به ذکر است برای ساخت این بنا فقط از آجر بهره گرفته‌اند.
بعد از آن که از پی برج سی و هفت متر به طرف بالا حرکت کنیم به گنبد‌های برج می‌رسیم. گنبدها حدود ۱۸ متر ارتفاع دارند و بدون هیچ واسطه‌ای بر روی بدنه برج قرار گرفته‌اند که نشانی از یک شاهکار بزرگ معماری است. گنبدها دارای شیب تند و سطح صاف و صیقلی است. قسمت‌های داخلی گنبد به شکل نیم تخم‌مرغ است. بر روی بدنه شرقی آن نیز یک روزنه وجود دارد.
در ضلع جنوبی برج یک ورودی به عرض ۱/۵ متر و ارتفاع ۵/۵۵ متر وجود دارد. سر در آن به صورت طلاقی هلالی است و در درون آن مقرنسی زیبا قرار دارد. هر چند در ساخت این برج از تزیینات خاصی استفاده نشده است؛ اما ساختار متناسب و موزون است که چشم هر ببنده‌ای را می‌رباید.
برج قابوس هم اکنون یکی از بزرگترین جاذبه‌های گردشگری استان گلستان بوده و همچون نگینی زیبا از معماری ایرانی در باغ ملی شهر گنبد کاووس می‌درخشد.
