دکتر طاهره نصر * اول خرداد، روز ملی بهره وری و بهینه سازی مصرف نامیده شده است. شاید بتوان یکی از اصلی ترین میزان مصرف را در صنعت ساختمان، میزان مصرف انرژی دانست.
متأسفانه علیرغم وجود قوانین و آیین نامه های متعدد در حوزه انرژی، در صنعت ساختمان هدررفت انرژی در کشور ما بسیار زیاد است. باپیشرفت صنعت نیاز به بهره‌برداری از منابع طبیعی نیز بیشترشده؛ به نحوی که بهره‌برداری غیرمنطقی از منابع طبیعی منجر به نابودی آنها شده و برای ادامه زندگی دراین چرخه احتیاج انسان به انرژی بیشتر شده است.
در این راستا می توان به ماده ۱۸ قانون اصلاح الگوی مصرف اشاره کرد که لزوم بازنگری مقررات ملی ساختمان به منظور تعیین رده انرژی و جهت گیری به سوی ساختمان سبز را به عنوان وظیفه ای برای وزارت راه و شهرسازی مشخص کرده است. قابل ذکر است که منشأ ساختمان سبز فرایندی برای احداث ساختمان های سازگار با محیط زیست و حفظ انرژی است. اما میزان توجه به پایداری ساختمان ها از نظر میزان مصرف انرژی، در ساخت و سازها بسیار ناچیز است.
هرچند تدوین مقررات ملی ساختمان و یا قرار دادن در شرایط محیطی و منطقه ای کشور بر اساس چک لیست های استاندارد LEED را می توان فرصت هایی در حوزه ساختمان سبز در کشور دانست، اما عواملی همچون بالا بودن هزینه ساخت ساختمان سبز، افزایش قیمت تمام شده در هنگام خرید، سرمایه زیاد اولیه، عدم نظارت دقیق در اجرا، نداشتن استاندارد مناسب در صنعت ساختمان، نبود صنعت نوین ساخت در صنعت ساختمان، روند کند ارتقای استانداردهای شفاف ساخت و سازدر بخش مصرف انرژی، روند کند ارتقای سطح کیفیاجراتوسط پیمانکاران، نبود آیین نامه مناسب در بخش ساختمان، اطلاعرسانی نامناسب پیرامون مسئله ساختمان سبز، نبود استقبال زیاد از ساختمان سبز در ساختمان های مسکونی را می توان از نقاط ضعف در حوزه ساخت ساختمان سبز دانست.
حدود ۴۰ درصد از انرژی كشور در بخش ساختمان مصرف مي‌شود. سرانه مصرف انرژی در کشور حدود ۵ برابر متوسط کشورهای درحال توسعه است و عنوان می شود که بیش از ۶۰ درصد از مصرف انرژی در بخش صنعت، مستقیما در ارتباط با تولید مصالح ساختمانی است و همچنین مصرف انرژی در بخش خانگی و تجاری كه نیمی از آن در گرمایش و سرمایش ساختمان‌ها مصرف می شود.
یکی از دلایل عمده هدررفت انرژی در بخش ساختمان است. معماری و نحوه طراحی ساختمان در هدررفت و یا کاهش مصرف انرژی نقشی بسزا دارد. شاهد هستیم که طراحان شهری و معماران به ندرت در مراحل انتخاب برای تعیین موقعیت و محل یک طرح در بافت شهری در مقام تصمیم گیری قرار دارند. از سوی دیگر باید ترفندهای همساز کردن معماری با طبیعت و محیط زیست را مدنظر قرار داد که اهدافی را به دنبال دارد. به طور مثال می توان در این راستا به استفاده از منابع تجدیدپذیر و پاک، استفاده مناسب از شرایط اقلیمی هر منطقه، توجه به بستر طرح و … اشاره کرد. عدم توجه به تمام این موارد را می توان در هدررفت انرژی مؤثر دانست. از سویی دیگر باید مسأله هدررفت انرژی را از منظر قوانین و مقررات مورد بررسی قرار داد. اگرچه بعضی از مباحث مقررات ملی ساختمان (از جمله مبحث ۱۹) را می توان در راستای صرفه جویی در مصرف انرژی بسیار مهم دانست، اما متأسفانه با موانعی در اجرا روبرو هستند که می تواند به عنوان یکی از دلایل هدررفت انرژی مطرح باشد.
اصلاح الگوی مصرف نياز اساسی توسعه وحفظ محیط زیست است. تمامي اين موارد نیاز به برنامه ریزی، تحقیق، سیاست های هم سو و وضع قوانين و نظارت بر حسن اجراي آن دارد. می توان الگوهای مطرح برای تعیین الزامات بهره وری انرژی در ساختمان را برشمرد که در آن، چرخه حیات در کل طول عمر مفید ساختمان و نیز کارایی انرژی و پایداری بسیار قابل توجه است.
بنابراین، همان طور که معماری و ساختمان در بستر شهرها شکل خود را می یابد، پایداری شهری نیز فرآیندی است که از طریق آن بهبودهای قابل اندازه گیری در بلندای رفاه انسانی روی می دهد که می توان آنها را از طریق ابعاد زیست محیطی (مصرف منابع با تأثیرات زیست محیطی)، اقتصادی (استفاده بهینه از منابع و بازگشت اقتصادی) و اجتماعی (سلامت و رفاه اجتماعی) مورد سنجش قرار داد. رشد اقتصادی، بهبود شرايط اجتماعی و حفاظت از ارزش های طبيعی از ويژگی های مهم توسعه پايدار است و تحول به سوی يک سطح پايدار از توسعه غالباً برآمده از روابط ديناميکی پيچيده بين موضوعات محيطی، اجتماعی و اقتصای است.
به طور کلی، رسيدن به توسعة پايدار و داشتن جهاني سالم و محيطي عاري از آلودگي، ايده آلي است كه دست يابي به آن مستلزم توجه به محیط زیست است و حفاظت از تنوع زیستی، بازیافت پسماند و کاهش آلودگیهای زیست محیطی از اصول پایه و اساسی توسعه پایدار هستند. باید توجه داشت، توسعه پایدار به بررسی و انتخاب پایدارترین ها برای آینده اشاره می کند؛ بنابراین آینده پژوهی باعث نهادینه شدن توسعه پایدار شده و با اتصال به فرایند خط مشی گذاری، فرصت های جدیدی ایجاد می کند که در توسعه شهری و ارتقاء کیفیت زندگی در شهر مؤثر خواهد بود.
توسعه پایدار شهری در آینده، تا حد زیادی به عملکردهای پیشران های کلیدی مؤثر در حال و تأثیری که هر کدام از این عوامل بر یکدیگر دارند، بستگی دارد که به طور قطع می توان با توجه به رویکرد سناریونگاری توسعه پایدار شهری عوامل سلامت شهری، سیستم دولتی مطلوب، محیطزیست پایدار را از مهمترین شاخص های توسعه پایدار در شهرها دانست.در این راستا استفاده از مدل های انرژی را می توان منجر به توسعه برنامه ریزی های مربوط به عرضه و انتقال انرژی و پیش بینی منابع انرژی و بهینه سازی انرژی دانست.
تاکید می شود که انرژی، زیرمجموعه ای از نظام اقتصادی و اجتماعی است که تأثیر عمده ای بر فرآیند توسعه اقتصادی می گذارد. با توجه به اینکه امروزه مدل ها، به ابزاری استاندارد برای برنامه ریزی انرژی تبدیل شده اند مرور و بازبینی مدلسازی انرژی می تواند طراحان، محققین و سیاست گذاران مسائل انرژی را به طور گسترده در انجام فعالیت های خود یاری رساند و استفاده از این مدل ها منجر به توسعه برنامه ریزی های مربوط به عرضه و انتقال انرژی و پیش بینی و بهینه سازی منابع انرژی شود.
عضو شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان
