معرفی بنای حیدر علی اف باکو
از سال ۱۹۹۱ درست از زمان استقلال کشور آذربایجان، سرمایه گذاری برای مدرن سازی شهر باکو پایتخت این کشور، در الویت فرهنگی و اقتصادی این کشور قرار گرفت و آذربایجان به عنوان عضو سابق اتحاد جماهیر شوروی توانست تحولی شگرف را در ساختار معماری شهری در پایتخت خود ایجاد کند، بطوریکه ساختمان های شهر باکو از لحاظ معماری بسیار به ساختمان های اروپایی شباهت دارند و به جرأت میتوان معماری این شهر را از جاذبه های توریستی آن نام برد. اما در سال ۲۰۱۳ معمار شهیر و فقید عراقی –بریتانیایی خانم زاها حدید توانست با طراحی و ساخت بنایی غیر متعارف و متفاوت از ساختمان های خشک و بی روح باکو جانی دوباره به هنر معماری این شهر بدمد و آن بنا یعنی مرکز حیدرعلی اف هم اکنون از مناطق دیدنی باکو به حساب می آید.
در مسابقه ای که در سال ۲۰۰۷ برگزار شد، شرکت معماری زاها جدید توانست افتخار پروژه موفق مسابقه را از آن خود کند و طراحی و اجرای ساخت مرکز فرهنگی علی اف را در دست بگیرد. در تیم اجرایی این پروژه، معمار ایرانی خانم سارا شیخ اکبری مسئولیت طراحی داخلی حیدر علی اف را بر عهده داشتند. این مرکز که در واقع محل اصلی فعالیت های متنوع فرهنگی کشور آذربایجان شمرده می شود در تقابل با معماری خشک دوران شوروی که در باکو فراگیر شده بود توانست با طراحی بی نظیر و منحصربه فرد خود معماری لطیف تر و سیالتری را به نمایش بگذارد و به نوعی نمایانگر روح لطیف فرهنگ آذری باشد و به بیان احساسات و تنوع فرهنگی آذری بپردازد. علاوه بر این میان معماری سنتی، معماری و هنر اسلامی «که از دیرباز در این منطقه شناخته شده است و هنرهای چون خوشنویسی و قالی بافی و طرح های پیوسته روی سقف ها و گنبدها نمایانگر هنر اسلامی در باکو هستند» و همچنین معماری امروزی، یک نوع پیوستگی را ایجاد کند که در ادامه بیشتر به آن می پردازیم.
آنچه درمرکز حیدر علی اف در وهله ی اول به چشم می خورد ارتباطی پیوسته و سیال بین درون بنا با فضای اطرافش است. این ایجاد حس استقبال و دعوت بازدیدکنندگان به داخل فضا، حتی درفضای درونی بنا نیز مشهود است و با معماری استادانه و فرم بندی هنرمندانه به نحوی امواج و انشعابات و تاشدگی و انعطاف در سطح به نمایش گذاشته شده که گویی هر بیننده ای را به بازدید از این مجموعه دعوت میکند.
حیدر علی اف در میدانی طراحی شده که این میدان به عنوان سطحی از زمین که به تمام قسمت های بافت شهر باکو دسترسی دارد پیوند خورده تا فضای عمومی ساختمان با حالت خاص خود مرز اختلاف مرسوم میان بنا و چشم انداز شهری را از میان بردارد و برای این منظور طراحی نمای بنا توانسته فضای این میدان را در لفاف خود بگیرد و به آن شکل دهد.
در معماری این بنا ردیف ها، شبکه ها، یا دنباله ستون هایی که رو به بی نهایت میروند همانند درختان در جنگل، فضایی بدون وقفه ایجاد میکنند و این سیال بودن از ویژگی های هنر اسلامی به کار رفته در این ساختمان است که حتی در الگوهای تزیئنی سایت نیز وجود دارند و باعث ارتباط یکپارچه ای می شود که مرزهای عناصر معماری و سطح زمین اقامتی را ناپدید و سایت را با شیبی ملایم همراه کرده است تا به میدان و پارکینگ زیر زمین منتهی شود. این راه حل از حفاریهای اضافی جلوگیری کرد و شرایط نامساعد سایت شیب دار را به یک امتیازدر طراحی تبدیل کرد به گونه ایی که نقش این مرکز با چشم انداز وسیع فرهنگی اش با پیرامون زمینه و توپوگرافی سایت عجین شد.
یکی از چالش های معمار پوسته ساختمان بود اینکه بنا در حالتی موزون و بسیار پیوسته تمامی از یک جنس به نظر برسد از خواسته های معمار جسور حیدر علی اف بود که با ساخت و ساز منطقی و سیستم تکنیکی به این خواسته خود نیز تحقق بخشید. سازه ی مرکز فرهنگی حیدرعلی اُف متشکل ازسازه بتنی و سازه ی فضاکار است و به صورتی این دو سازه در هم تنیده شده اند که دیوارهای عمودی را مستور میکنند و حس روانی و جریان را در درون ساختمان به ببینده القا میکنند.
ستون های خمیده که در سازه فضاکار به کار رفته است هندسه بدیع و جالبی را طرح ریزی کرده است که سراسر سایت را در بر گرفته است همچنین سیستم سازه فضاکار امکان خلق فرم آزاد سازه را نیز فراهم کرد .
حتی درزهای موجود در نما نیز نمایانگر این هندسه پیچیده است، درزهای نما و نورپردازی سقف که با شیارهای روشن در سراسر مسیر راه پله ها گویی حرکت وپویایی را تعریف میکنند از المانهای زیبایی شناسانه پروژه محسوب میشوند.
نه تنها نورپردازی سقف بلکه نورپردازی کل مجموعه که با حساسیت و ظرافت خاص و هماهنگ با ایده طرح این بنا شکل گرفته است یکپارچگی و ارتباط بیرون و درون بنا را به وضوح نشان می دهد. علاوه بر آن نور پردازی داخلی به صورتی است که بر اساس حرکت خورشید و نقطه دید پرسپکتیو جلوه ی ساختمان پیوسته درحال تغییر باشد.
متریال به کار رفته برای پوشش در این ساختمان فیبر شیشه ای بتن مسلح یا GFRC و فیبر شیشه ای پلی استر مسلح یا GFRP است زیرا انعطاف پذیری بالایی دارند. همچنین استفاده از شیشه نیمه انعکاس دهنده در نمای بیرونی برای این است که بازدیدکنندگان را برای دیدن داخل ساختمان کنجکاو کند.
