ضمانتنامههای قراردادهای عمرانی و ساختمانی چه انواعی دارند؟
پروژه عمرانی برنامه‌ای است جامع حاوی هدف‌ها، سیاست‌ها، میزان اعتباراتی که برای تامین تمام یا قسمتی از یک نوع نیاز اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی در قالب برنامه‌های میان مدت تدوین شده و مشتمل بر یک یا چند طرح عمرانی است.
ضمانت‌نامه تضمین و وثیقه‌ای است که پیمانکار برای انجام صحیح و به موقع تعهدات موجود در قرارداد عمرانی در برابر کارفرما ارائه می‌دهد. برای قراردادهای پیمانکاری و عمرانی، ضمانت نامه بانکی از مجری کار دریافت میشود که این ضمانت‌نامه‌ها سه طرف دارند:
- ضامن، به فردی گفته میشود که در برابر کارفرما، تضمین بدون قید و شرط پیمانکار را می‌پذیرد. در ضمانتنامههای عمرانی به طور معمول این شخص بانک است.
- مضمون عنه، که پیمانکار پروژه و مجری طرح است.
- مضمون له، که کارفرما است و منافع ضمانت نامه به نفع وی تنظیم میشود.
عقد ضمان
به موجب قانون ۶۸۴ قانون مدنی عقد ضمان عبارت است از اینکه فردی، مال یا انجام عملی را که بر عهده دیگری است به عهده گیرد. فرد متعهد را ضامن و طرف دیگر که ضمانت نامه بر اساس منافع وی تنظیم میشود را مضمون عنه گویند. سیستم بانکی با استفاده از عقد ضمان می‌تواند در مواردی که منع قانونی ندارد، مطابق با آیین‌نامه صدور ضمانت‌نامه‌ها اقدام به ارائه ضمانتنامههای بانکی با شیوه‌های مختلف به افراد نماید.
در واقع می‌توان گفت، ضمانت‌نامه بانکی، سندی است که به موجب آن بانک صادر‌کننده ضمانت‌نامه، اجرای تعهدات مشتری خود را در قبال مضمون له تضمین می‌نماید.
در صورتی که تعهدات ذکر شده در موضوع ضمانت نامه در موعدهای مقرر انجام یا پرداخت نشود، یا به هر صورتی قصوری در انجام تعهدات صورت گیرد، با اعلام مضمون له قبل از انقضای سررسید، فرد یا شرکت متعهد مبلغ قید‌شده در ضمانت نامه را در وجه مضمون له واریز می‌نماید.
انواع ضمانت نامه
ضمانتنامههای بانک بسیار متنوع هستند، به این دلیل که تعهدات مضمون عنه در قبال مضمون له به عهده دارد، بر اساس نوع پروژه تعیین میشود و با توجه به عرف بانک‌داری ضمانت‌نامه‌ها به موارد زیر تقسیم میشود:
- ضمانت نامه شرکت در مناقصه یا مزایده
- ضمانت نامه حسن انجام تعهدات
- ضمانت نامه پیش پرداخت
- ضمانت نامه استرداد کسور وجه الضمان
- ضمانت نامه حسن انجام خرید
ضمانت‌نامه شرکت در مناقصه یا مزایده
سازمان‌ها و موسسات دولتی به طور معمول برای اجرای پروژه‌های عمرانی خود از طریق ایجاد مناقصه یا مزایده عمل می‌کنند. برای این کار آگهی‌هایی در روزنامه‌های کثیرالانتشار منتشر میشود تا افراد واجد شرایط برای شرکت در مزایده یا مناقصه اقدام کنند. پس از انتشار این دعوت‌نامه، پیشنهاد‌های دریافت‌شده مورد بررسی قرار می‌گیرد و رتبه‌بندی می‌شوند. پس از رتبه‌بندی،سه پیشنهاد اول که شرایط و قیمت بهتری ارائه می‌دهند، انتخاب می‌شوند.
افراد یا شرکت‌هایی که دارای رتبه‌های یک تا سه هستند باید یک ضمانت‌نامه به کارفرما ارائه دهند که این ضمانت‌نامه شامل تعهداتی است که منافع کارفرما را شامل میشود. به این نوع از ضمانت‌نامه‌ها که از طرف پیمانکار اریه میشود، ضمانت‌نامه شرکت در مناقصه یا مزایده می‌گویند.
پس از مشخص شدن برنده مزایده یا مناقصه، اصل ضمانت‌نامه شرکت‌‌کننده‌های دیگر به آنها باز گردانده میشود. افراد می‌توانند ضمانت نامه خود را جهت ابطال آن به بانک ارائه دهند، اما ضمانت‌نامه طرف اصلی قرارداد به عنوان پیمانکار نزد کارفرما می‌ماند تا تضمینی بر تعهدات انجام پروژه باشد.
به موجب ماده ۷۹ قانون محاسبات عمومی، معامالت وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی باید به صورت مناقصه یا مزایده صورت گیرد، مگر در مواردی که طرف معامله وزارتخانه‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی باشند یا استثنائاتی که در ماده قانونی مذکور قید شده رعایت شده باشد.
ضمانت‌نامه حسن انجام تعهدات
این نوع از ضمانت‌نامه‌ها برای تضمین تعهدات پیمانکار در مقابل مضمون له که کارفرمای پروژه است صادر میشود. بر اساس مفاد این ضمانت‌نامه، پیمانکار متعهد میشود تا بر اساس مفاد قرارداد عمل کرده و تعهدات خود در قبال پروژه را به انجام برساند. تحویل این ضمانت نامه توسط پیمانکار به منظور انعقاد قرارداد امری الزامی است و قسمتی از بستن قرارداد محسوب میشود.
ضمانت‌نامه پیش‌پرداخت
به طور معمول برای شروع پروژه، قسمتی از مبلغ قرارداد به عنوان پیش‌پرداخت به پیمانکار پرداخت میشود. این مبلغ صرف تجهیز کارگاه یا خرید امکانات لازم میشود، اما نیاز است تا پیمانکار یک ضمانت‌نامه با هدف حفظ منافع کارفرما ارائه کند. کارفرما در قبال دریافت این ضمانت نامه، مبلغ پیش‌پرداخت را به حساب پیمانکار جهت انجام پروژه عمرانی واریز می‌کند.
به طور معمول در قراردادهای عمرانی مبلغ ۲۰ درصد از مبلغ کل قرارداد به عنوان پیش‌پرداخت به پیمانکار داده میشود. پیمانکار بر اساس ضمانت‌نامه ارائه‌شده متعهد میشود که روند پیشرفت پروژه عمرانی را به اطلاع کارفرما برساند و وی را از وضعیت پروژه مطلع کند.
ضمانت‌نامه استرداد کسور وجه الضمان
در طول مدت قرارداد و در مقاطع مختلف از انجام پروژه، کارفرما اقدام به نظارت و انجام آزمایش‌های مختلف روی پروژه می‌کند. این عمل برای اطمینان از صحت انجام پروژه عمرانی صورت می‌گیرد، پیمانکار به عنوان تضمین حسن اجرای کار که در قراردادها و ضمانت‌نامه‌ها، وجه الضمان نامیده میشود، مبلغی را به حساب کارفرما واریز می‌نماید. این مبلغ از مبلغ ناخالص صورت وضعیت‌های پیمانکار به میزان ده درصد از هر صورت وضعیت کسر میشود.
مطابق با تقاضای پیمانکار و در مقابل ضمانت بانکی، مبلغ تضمین حسن اجرای کار می‌تواند به پیمانکار برگردانده شود. این ضمانت نامه که طبق تقاضای پیمانکار و به نفع کارفرما توسط بانک صادر میشود به ضمانت نامه استرداد کسور وجه الضمان معروف است.
ضمانت‌نامه حسن انجام خرید
این ضمانت‌نامه به منظور صحت عمل پیمانکار و در صورت خرید مطابق با سفارش صادر میشود. پس از خرید سفارش و تحویل اجناس به کارفرما، این ضمانت نامه مطابق با مفاد قرارداد باطل خواهد شد. اما تا زمان تحویل کالاهای درخواست‌شده این تضمین نزد کارفرما باقی می‌ماند.
از ضمانت‌نامه حسن انجام خرید به ندرت در پروژه‌های عمرانی استفاده میشود، اما امکان اینکه کارفرما درخواستی مبنی بر خرید کالا از طرف پیمانکار داشته باشد وجود دارد.
مدارک مورد نیاز برای صدور ضمانت‌نامه
مدارک مورد نیاز جهت صدور ضمانت‌نامه بانکی برای اشخاص حقوقی به شرح زیر است:
- ارائه تصویر اساسنامه شرکت، آخرین تغییرات اعضاء هیأت مدیره، امضاهای مجاز سرمایه، دفتر اصلی شرکت در روزنامه رسمی.
- تقاضانامه صدور ضمانت نامه که مهر و امضای شرکت را دارا باشد با قید نوع، مبلغ و مدت ضمانت‌نامه، به همراه نامه کارفرما و یا قرارداد صادرشده.
- ارائه مشخصات کامل شناسنامه‌ای (اعضای هیئت مدیره) و ارائه تصویر اسناد مناقصه.
- داشتن حساب بانکی و داشتن گردش حساب مناسب، نداشتن چک برگشتی و تسهیلات معوق متقاضی و ضامن.
- تعیین مبلغ سپرده نقدی ضمانت نامه، مبلغ ضمانت‌نامه، نوع وثیقه و تضمین‌ها و میزان آنها.
اشخاص حقیقی برای صدور ضمانت‌نامه بانکی نیاز دارند مدارک زیر را به بانک ارائه کنند:
- ارائه تصویر شناسنامه و کارت ملی.
- تقاضای صدور ضمانت نامه و تهیه و تنظیم فرم، پیشنهاد ضمانت‌نامه با قید نوع، مبلغ و مدت ضمانت‌نامه.
- اعتبار سنجی متقاضی و ضامن‌ها.
- ارائه مدارک شغلی.
- تعیین مبلغ سپرده نقدی و نوع وثیقه و میزان آن، متعهدین قرارداد و ضامن‌ها و سررسید ضمانت‌نامه.
آیین‌نامه صدور ضمانت‌نامه
صدور ضمانت‌نامه از طرف بانک تنها با اخذ وثیقه از ضمانت‌خواه امکان‌پذیر است.
انواع وثیقه‌های قابل قبول برای صدور ضمانت‌نامه شامل وجه نقد، طلا، اوراق مشارکت، سپرده بلند مدت، تضمین بانک‌های معتبر خارجی که مورد تأیید امور بین‌الملل و بانک مرکزی است، سفته با دو امضاء قابل قبول بانک، اموال غیرمنقول، برگ رسید انبارهای عمومی مربوط به کالا با ارزش وثیقه‌ای معادل ۵۰ درصد ارزش روز کالا، سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس، کشتی، هواپیما و … است.
قبول درخواست یک مشتری جهت صدور ضمانت‌نامه به نام شخص دیگر ممنوع و بر خلاف قانون است.
صدور ضمانت‌نامه برای یک مشتری جهت دریافت تسهیلات اعتباری از یک بانک دیگر مغایر با قانون است.
ضمانت‌نامه بانکی برای اشخاص حقیقی در مقابل اشخاص حقیقی دیگر یا برای اشخاص حقیقی و حقوقی در مقابل اشخاص حقوقی صادر نمی‌شود.
صدور ضمانت‌نامه در قبال تضمین شرکت‌های خارجی مجاز و قابل انجام نیست.
برای صدور انواع ضمانتنامههای بانکی باید از فرم‌های چاپی بانک استفاده شود و در مورد صدور ضمانتنامههای متفرقه که فرم چاپی خاصی برای آنها تهیه نشده اخذ تأییدیه مدیریت امور حقوقی ضروری است.
ضمانتنامههای بانکی غیرقابل‌انتقال هستند. در ضمانت‌نامه‌ها باید موضوع ضمانت‌نامه، نام مضمون له، نام مضمون عنه، مدت اعتبار و مبلغ آن به طور صریح قید شود.
صدور تأییدیه ضمانت‌نامه‌ها باید براساس درخواست کارفرما به عمل آید و تأییدیه‌های صادره نیز با عطف به شماره نامه واصله از ذی‌نفع صادر و سپس به آدرس مربوطه ارسال شوند.
اگر به این مقاله علاقه‌مند بوده‌اید، شاید مقاله زیر نیز برای شما جذاب باشد:
