مجموعه کاخ گلستان تهران، یک اثر تاریخی بی نظیر متعلق به دوره قاجار است. کاخ گلستان در قلب تهران واقع شده است. این مجموعه که شامل ۸ کاخ می‌شود، از معماری بسیار حرف های که ترکیبی از سبک ها و نقش و نگارهای اروپایی با هنر ایرانی است، بهره می برد.
کاخ گلستان در زمان قاجار، علاوه بر اینکه محلی برای حکمرانی و اقامتگاهی برای خانواده سلطنتی بوده است، محلی برای تعلیم و تربیت هنرمندان و معماران به شمار می رفت، از همین رو این کاخ به مکانی برای تولید هنر در قرن ۱۹ تبدیل شد که مهمترین مرکز هنری دوران قاجار محسوب می شود. این مجموعه که نمایانگر اثرپذیری ایرانیان از هنر اروپایی و توانایی آنها در ادغام این سبک با هنر خود، گام بزرگی به سمت مدرنیته و اقدامی برای همسو شدن با جهانیان است.
خلوت کریمخانی
در شمال غربی محوطه مجموعه، یک ایوان سه دهنه به چشم میخورد. در وسط این ایوان چشمه کوچکی قرار دارد که آب از میان آن به قسمت های مختلف باغ منشعب می شود. در گذشته این مکان به دلیل فضای دنج و زیبایی که داشت به عنوان خلوتگاه ناصرالدین شاه درنظر گرفته شده بود. در حال حاضر مقبره ناصرالدین شاه و تخت فتحعلی شاه در این مکان قرار دارند.
ایوان تخت مرمر
تخت مرمر جایگاهی برای مراسم سلام و بارعام بوده است. این تخت که می توان آن را نمادی از ظرافت هنر ایرانی دانست، قدیمی ترین بخش کاخ گلستان محسوب می شود. انواع و اقسام حکاکی و منبت کاری و سنگ تراشی بر روی آن صورت پذیرفته که در کمتر جایی می توان نمونه آن را دید.
این تخت از حدود ۶۵ قطعه مرمر بزرگ و کوچک تشکیل شده است. قطعات بکار رفته در این تخت شامل ۵ قطعه سنگ مرمر صاف، ۷ قطعه برای پله‌ها، ۲۱ قطعه برای طارمی ها، ۲۱ قطعه دیگر برای پایه ها و ستون ها و مجسمه های حامل تخت و ۱۲ قطعه برای مجسمه های کوچک دور تخت است. نقاشی تخت مرمر بر عهده میرزا بابای شیرازی بوده و حجاری آن توسط محمد ابراهیم اصفهانی انجام شده است.
نگارخانه
سفر ناصرالدین شاه به اروپا، باعث ایجاد تغییراتی در دیدگاه وی شد که آثار این تغییرات را می توان به وضوح در مجموعه کاخ گلستان مشاهده کرد. معماری قسمت نگارخانه توسط ابولحسن معمار که از شاگردان صنیع الدوله بود و به سبب هوش و استعداد بالا و ارائه طرح های بسیار مناسب، معمار باشی ناصرالدین شاه شده بود، انجام گرفت. نگارخانه فعلی گزیده ای از آثار نقاشان و هنرمندان متاخر دوران قاجار را در دل خود جای داده است.
تالار اصلی (تالار سلام)
تالار سلام که به دلیل اجرای مراسم های زیاد به این نام ملقب شد، پس از بازگشت ناصرالدین شاه از سفر اروپا ساخته شد. بنای تالار در سال ۱۲۹۳ قمری تمام شده بود، اما دکوراسیون آن تقریبا به مدت ۳ سال طول کشید.
موزه مخصوص
موزه مخصوص قسمتی از تالار سلام است و پس از سفر اول ناصرالدین شاه به اروپا و در سال ۱۲۵۳ شمسی به وجود آمد. معماری این بنا نیز برعهده ابولحسن معمار بوده است.
موزه مخصوص در زمان پهلوی دستخوش تغییراتی در گچ بری دیوارها و سقف شد و از آن زمان بود که این مکان موزه مخصوص نام گرفت؛ زیرا نفیس ترین اشیاء دوره قاجار برای تزئین فضای داخلی آن استفاده شد.
شمس العماره
ساخت شمس العماره با تصمیم گیری ناصرالدین شاه و دوستعلی خان در سال ۱۲۸۲ هجری قمری به وسیله معماران و استادان بزرگ آن زمان مانند علی محمد کاشی شروع شد. این بنای ۵ طبقه، هم از نظر نقشه و شکل ظاهری و هم از نظر آرایش داخلی یکی از بناهای تاریخی جالب شهر تهران به شمار می رود. آیینه‌کاری ها و نقاشی ها و گچ بری های دیوارها و سقف های آن از جهت نمایش شیوه های متنوع تزئینات داخلی در ایران کم‌نظیر و یا حتی می توان گفت بی نظیر است.
تالار الماس
یکی از قدیمی ترین بناهای کاخ گلستان است که در قسمت جنوبی محوطه باغ گلستان و در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. این تالار به دلیل تزئینات و آیینه‌کاری های داخلی اش به تالار الماس شهرت یافته. بنابر نوشته معیر الممالک، در زمان ناصرالدین شاه در این مکان پرندگان گوناگونی نگهداری می شدند و ناصرالدین شاه برای تماشای این پرندگان وقت خود را در این عمارت صرف می کرد.
عمارت بادگیر
عمارت بادگیر هم جزو بناهایی است که در زمان فتحعلی شاه احداث شده است. در زیر این عمارت حوضخانه بسیار بزرگی وجود دارد که در چهار گوشه آن بادگیرهای بلندی قرار گرفته و برای تزیین آنها از کاشی های معرق آبی و زرد و سیاه با قبههای زرین استفاده شده است. این بادگیرها نقش مهمی در خنک کردن هوای حوضخانه و تالار و اتاق ها ایفا می کند. نکته جالب توجه این است که تاجگذاری مظفرالدین شاه به دلیل شدت گرمای هوا در تالار همین عمارت برگزار شد.
