مهندسی ارزش
هر ساله بخش عظیمی از بودجه‌های ملی به پروژه و طرح‌هایی نظیر ساختمان‌های عمومی و مسکونی، توسعه صنعتی و طرح‌های زیربنایی اختصاص پیدا می‌کند. بروز عوامل مختلف در حین اجراسازی این طرح‌ها نظیر افزایش مدت زمان اجرای طرح، محدودیت در منابع مورد نیاز و… موجب افزایش هنگفت هزینه پروژه، طولانی شدن زمان اجرا و تاخیر در زمان بهره‌برداری نهایی از آن می‌شود. لذا برای کنترل شرایط و پیش‌بینی عوامل مختلف در طول زمان اجرای پروژه‌ها لازم است که از یک روش مهندسی سنجیده شده استفاده شود. در این مقاله همراه ما باشید چرا که می‌خواهیم در ارتباط با مهندسی ارزش و مسائل زیر صحبت کنیم:
- یافتن راه حل برای مسائل با استفاده از این روش مهندسی؛
- پنج واژه‌ای که معرف این مهندسی هستند؛
- برنامه کار؛
- چگونگی عملکرد این مهندسی در پروژه‌های عمرانی؛
- مهندسی ارزش در پروژه‌های راهسازی؛
- جمع بندی
مهندسی ارزش، راه حلی برای مسائل
مهندسی ارزش را می‌توان به چشم یک راه حل برای حل مسائل دشوار و پیچیده نگاه کرد. مسائل پیش رو در این مهندسی غالبا در ارتباط با کاهش هزینه پروژه است. از این مهندسی که یک روش مدیریتی سودمند و کارا است می‌توان برای حل مشکلات اجرایی پروژه و همچنین راهکارهای کاهش ریسک طرح مورد نظر استفاده نمود. مهم‌ترین مشخصه‌ی این مهندسی استفاده از یک برنامه‌ی کاری سیستماتیک در حل مسائل است. به عبارتی می‌توان گفت که توانایی این روش در حل چالش‌ها و بحران‌های جاری، به خاطر ترتیب پیوسته و منظم کارهایی است که تحت عنوان یک مطالعه منطبق بر برنامه‌ی کاری انجام می‌گیرد. شاید جالب باشد اشاره کنیم که از زمان‌های آغازین تعریف و مطرح شدن مهندسی ارزش، این مهندسی ارتباط تنگاتنگی با روش‌های ارائه داشته است. امروزه نیز اگر به کارگاه‌های برگزارکننده این روش مهندسی سری زده باشید متوجه می‌شوید که این کارگاه‌ها بدون بیان و استفاده از شیوه‌های خلاقیت برگزار نمی‌شوند. افراد صاحب نظر در حوزه‌ی مدیریت نیز به این نکته اشاره دارند که کمتر روشی وجود دارد که به میزان مهندسی ارزش تا این حد به خلاقیت پرداخته باشد و در تدوین برنامه‌ی کاری خود آن را تا حد زیادی گنجانده باشد. در این مهندسی همچنین از موثرترین و کارامدترین شیوه‌های سنجش و تصمیم‌گیری استفاده می‌شود.
پنج واژه‌ای که معرف مهندسی ارزش هستند
در تعریف‌های ارائه شده از سوی صاحب نظران، تقریبا همواره چند واژه‌ی کلیدی وجود دارد که با استفاده از آن‌ها مهندسی ارزش معرفی و تعریف می‌شود. در ادامه قصد داریم تا ضمن بر شمردن این واژه‌ها و تعریف آن‌ها، به بیان تفاوت‌های موجود میان این مهندسی و سایر روش‌ها بپردازیم.
ساختار یافته
مطالعه و پژوهش در این مهندسی در قالب یک فرایند ساختار یافته انجام می‌شود که همان‌طور که قبلا ذکر کردیم به آن برنامه کار می‌گویند. برنامه‌ی کار در یک چهارچوب معین تعریف می‌شود و آغاز و پایان مشخصی دارد. این چهارچوب شامل مطالعات آغازین، مطالعات ارزشی و مطالعات تکمیلی است. در اثر داشتن ساختاری معین، کارها و برنامه‌ها طبق یک راهکار معین و سنجیده شده برای دریافت بهترین نتایج طی می‌شود.
چند تخصصی
مهندسی ارزش نیازمند یک تیم است، به طوری که اعضای این تیم بتوانند کار گروهی را به بهترین شکل جلو ببرند. بایستی که این افراد از رشته‌های مختلفی باشند تا در کنار یکدیگر بتوانند تمامی چالش‌هایی که ممکن است طرح یا پروژه در طول دوره‌ی کاری خود با آن رو به رو می‌شود را پاسخ دهند. هر فرد در این تیم در حوزه‌ی فعالیت تخصصی خود پروژه را ارزیابی کرده و نظر خود را ارائه می‌دهد. در یک پروژه‌ی معین ممکن است از تخصص‌های مختلفی استفاده شود، ولی به طور کلی فعالیت حوزه‌های مختلف با یکدیگر هم‌پوشانی دارد، به طوری که کار یک فرد تکمیل کننده کار فردی دیگر در حوزه‌ی تخصصی دیگر است. پیش برد پروژه در قالب یک کار گروهی این مزیت را در بر دارد که منجر به استفاده از نظرات مختلف و ارائه راهکارهای مفید برای حل چالش‌ها و مشکلات می‌شود.
تحلیل کارکرد
به طور کلی می‌توان گفت که یکی از ارکان اصلی و مهم این روش مهندسی، جنبه‌ی تحلیل کارکرد پروژه است. به عبارتی تحلیل کارکرد از مهم‌ترین وجوه تمایز این مهندسی با سایر روش‌ها است که به بازنگری پروژه و راهکارهای کاهش هزینه می‌پردازد. در تحلیل کارکرد به شناخت وظیفه‌ی هر عنصر و این که از آن چه کارکردی را انتظار داریم پرداخته می‌شود.
ارزش
جالب است بدانیم که در مهندسی ارزش هدف تنها کاهش هزینه نیست، بلکه هدف مهم‌تر و جامع‌تر افزایش ارزش در طرح و پروژه مورد نظر است. می‌توان گفت که هزینه تنها یکی از عوامل تاثیرگذار بر ارزش طرح است، عوامل دیگری نظیر زمان، عملکرد فرایندها و کیفیت نیز موثر هستند. برای دست‌یابی به ارزشی بالا در طرح و پروژه مورد نظر، بایستی که به دنبال افزایش کارکرد پروژه و کاهش هزینه‌های جاری باشیم.
هزینه‌ها و مخارج در طول عمر پیاده‌سازی پروژه
شایان ذکر است که این مهندسی مخارج طرح را به صورت مقطعی مورد بررسی قرار نمی‌دهد، بلکه تمامی هزینه‌ها در کل دوره‌ی عمر پروژه مورد بررسی و تفحص قرار می‌گیرد. هزینه‌هایی که مهندسی ارزش آن‌ها را مورد سنجش قرار می‌دهد شامل مخارج دوره ساخت، بهره‌برداری، تعمیر و نگهداری.
برنامه‌ی کار در مهندسی ارزش
همان طور که قبلا گفتیم برنامه کار در این مهندسی، ابزاری است که موفقیت در مطالعات را تضمین می‌کند. در کشورهای مختلف متخصصین و کارگروه‌های مربوط به مهندسی ارزش نسخه‌های متنوعی از برنامه‌ی کار را ارائه داده‌اند. از جمله تفاوت‌های موجود میان این نسخه‌ها و ویرایش‌های برنامه کار، اختلاف این برنامه‌ها در چگونگی تقسیم‌بندی فعالیت‌های ضروری مورد مطالعه است. این برنامه‌ها از نظر ماهیتی تفاوتی با یکدیگر ندارند. از جمله برنامه کارهایی که به لحاظ قدمت اعتبار بیشتری دارد و در بسیاری از دوره‌های آموزشی به عنوان مبنا در نظر گرفته می‌شوند، برنامه کار پیشنهادی از سوی انجمن بین المللی مهندسی ارزش است. این برنامه کار در سطح جهانی از عمومیت و شهرت بسیاری برخوردار است. از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های برنامه کار در این مهندسی، احتمال بروز ایده‌های خلاقانه در حین اجرای مراحل مختلف پروژه است.
معرفی مهندسی ارزش در طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی
گستردگی کاربرد مهندسی ارزش در پیاده‌سازی پروژه‌های عمرانی همانند ساخت مسکن، نشان دهنده‌ی قابلیت بالای این روش در کاهش هزینه‌ها و افزایش سطح کیفی مسکن‌ها و مجتمع‌های مسکونی و تجاری است. بنابراین می‌توان با به کارگیری این روش در پروژه‌های عمرانی مانند ساخت مسکن و مجتمع‌های مسکونی، سطحی کیفی سازه نهایی را تا حد ممکن بالا برد و همچنین شاهد افت هزینه‌ها باشیم.
چالش‌های آینده
این روزها با توجه به رشد سرمایه گذاری در طرح‌های عمرانی ملی و همچنین نیاز به استفاده‌ی بهینه از منابع در دسترس، موجب شده است که بیش از پیش نیاز به بهره‌گیری از روش‌های این مهندسی حس شود. با به کارگیری روش‌های مدیریتی این مهندسی در روند اجرایی پروژه‌ها و طرح‌ها علاوه‌بر صرفه‌جویی در هزینه‌ها از منابع نیز در بهینه‌ترین حالت استفاده می‌شود. قبل از آن که به سراغ نقش این مهندسی در پروژه‌های عمرانی برویم، لازم است که در ابتدا با تعریف پروژه و چگونگی اجرا و پیاده‌سازی آن آشنا بشویم. همان‌طور که می‌دانیم واژه‌ی پروژه عبارت است از فعالیتی که در یک مدت زمان معین برای انجام هدفی مشخص و با استفاده از منابع مختص به خود، برای به ثمر نشاندن یک طرح یا ایده انجام می‌شود. در انجام یک پروژه یا طرح بایستی که ضوابط از پیش تعیین شده توسط کارفرما یا قوانین موجود در آن حوزه کاملا اجرا شود. هر پروژه‌ای با یکسری ویژگی‌های مشترک تعریف می‌شود، از جمله هدف از اجرای آن پروژه، زمان شروع و اتمام آن، منابع مورد نیاز (مالی، انسانی، تجهیزاتی و…) و برنامه‌ریزی. کارفرما، طراح و مجری از جمله افراد اصلی هستند که عهده‌دار اجرای یک پروژه هستند.
چگونگی اجرای یک پروژه
یک پروژه بسته به ابعاد و مقیاسی که دارد به روش‌های گوناگونی اجرا می‌شود که در ادامه به بررسی و شرح آن‌ها می‌پردازیم.
- روش تک عاملی: در این روش طراح، مجری و کارفرما همگی یک شخص حقوقی یا حقیقی هستند. به عنوان مثال یک سازمان عهده‌دار اجرای کامل یک پروژه می‌شود.
- روش دو عاملی: در این روش تنها کارفرما با افراد مجری و طراح متفاوت است.
- روش سه عاملی: دراین روش که رایج‌ترین روش است، هر سه عامل طراح، مجری و کارفرما مجزا و جدا از یکدیگر هستند.
- روش چهار عاملی: در این روش یک عامل چهارم که وظیفه‌ی مدیریت اجرایی پروژه را دارد، در اجرا و پیاده سازی پروژه وارد می‌شود.
- روش پنج، تامین نیاز مالی از منابع خارجی: در تمامی روش‌هایی که تاکنون ذکر کردیم، تامین نیاز مالی از طریق منابع داخلی انجام می‌شد. اما گاهی وسعت پروژه به قدری است که تامین نیاز مالی آن از عهده‌ی عوامل داخلی بیشتر است، در چنین حالتی یک منبع خارجی به عنوان تامین کننده‌ی بخش مالی برای اجرا و پیاده سازی پروژه تعیین می‌گردد.
زمان شروع کار مهندسی ارزش در فرایند اجرایی پروژه‌های عمرانی
جالب است بدانیم که مهندسی ارزش فعالیت خود را پیش از اجرای طرح آغاز می‌کند، همچنین پس از آن که 20 الی 30 درصد از کارهای طراحی اجرا شد، از مناسب‌ترین زمان‌های ورود این مهندسی به پروژه است. البته لازم است دقت کنیم که در طرح‌ها و پروژه‌هایی که با منابع طبیعی سر و کار دارند، از جمله ساخت سد و تونل، طرح‌ها و راهکارهای این مهندسی در مرحله‌ی اجرا نیز اعمال می‌گردد.
انتخاب واحد خدمات مهندسی ارزش در پروژه‌های عمرانی
مهندسین مشاور باید گروه مهندسی ارزش را به گونه‌ای انتخاب کنند که تمام تخصص‌هایی که لازم است در طول اجرای پروژه به آن نیاز شود را در بر بگیرد. با انتخاب بهینه‌ی افراد ذی صلاح، تعادل مناسبی بین تجربه، تخصص و دیدگاه‌های مختلف بر قرار می‌شود. دقت کنیم افرادی که به عنوان تحلیل‌گر ارزش فعالیت می‌کنند، نباید از افرادی که وظیفه‌ی طراحی و اجرای پروژه را بر عهده دارند انتخاب شوند. هرچند که این افراد باید از لحاظ سطح تحصیلات، تجربه‌های آموزشی و اجرایی هم‌رده افراد متخصص باشند. واحد مشاوره مهندسی ارزش با توجه به نوع طرح باید تمامی تخصص‌هایی که در اجرای طرح مورد نیاز است را مدیریت کرده و پوشش دهد. یک فرد تحلیل‌گر ارزش بهتر است که دارای مدرک تحصیلی تحلیل سیستم‌ها و دارای سابقه‌ی کاری در این زمینه باشد.
اندازه‌گیری شاخص ارزش برای یک عامل در پروژه‌ها و طرح‌های عمرانی
فاکتور شاخص ارزش را به صورت مجموع برایند درآمدهای ناشی از هر عامل، تقسیم بر مجموع هزینه‌های آن عامل می‌توان تعریف کرد. اگر شاخص ارزش برای یک عامل بیشتر از یک باشد، نشانه‌ی ارزش بیشتر و چنان‌چه که شاخص ارزش برای یک گزینه کمتر از یک باشد، نشانه‌ی ارزش کمتر است.
با توجه به این که سالانه به طور متوسط 30 از بودجه‌ی کشور صرف پروژه‌های عمرانی می‌شود، استفاده از روش‌های مهندسی ارزش در این پروژه‌ها امری ضروری به نظر می‌رسد. بنابراین برای پیاده‌سازی و اجرای هرچه بهتر این روش مهندسی در پروژه‌های عمرانی، لازم است که ضوابط مورد نیاز در این حوزه تدوین شود و سازمان‌های مربوطه با شدت و همت بیشتری به این مساله بپردازند. امروزه در کشورهای اروپایی، آمریکا، ژاپن و هند از روش‌های این مهندسی در اجرا و پیاده‌سازی پروژه‌های عمرانی بهره‌گیری می‌شود. این درحالی است که در ایران هیچ‌گونه قانونی وجود ندارد که کارفرمایان را ملزم به اجرای روش‌های این مهندسی کرده باشد. بنابراین لازم است که در قدم نخست با مطالعه‌ی روش‌های این مهندسی و چگونگی اجرا کردن آن‌ها در کشورهای ذکر شده، آن‌ها را به فرهنگ و بوم خود نزدیک کنیم و با اجراسازی آن از هدر رفت صدها میلیارد ریال جلوگیری کنیم.
مهندسی ارزش در طرح‌های راه و ترابری
وزارت راه و ترابری به عنوان عنصر اصلی در زمینه‌ی ترابری کشور برنامه‌ها و اهداف این حوزه را دنبال می‌کند. این وزارت خانه بیش از نیمی از بودجه‌ی عمرانی کشور را به خود اختصاص می‌دهد. با توجه به اهمیت این حوزه و هزینه‌ی قابل توجهی که سالانه صرف این بخش می‌شود، به طور محسوسی نیاز به استفاده از خدمات مهندسی در بخش‌های طراحی و ساخت تا نگهداری و بهره‌برداری در سیستم حمل و نقل احساس می‌شود. لذا نیاز است که اهالی فن در حوزه‌ی مهندسی ارزش به طور مستمر دانش فنی و مدیریتی خود را در اختیار مدیران و کارشناسان در حوزه‌ی راه و ترابری قرار دهند تا نیازهای مطالعاتی و تحقیقاتی آن‌ها بر طرف شود.
چالش‌های پیش رو در مهندسی حمل و نقل
شاید جالب باشد بدانیم که تعداد خودروها در طی یک دوره‌ی 90 ساله از 100 میلیون در سال 1961 به تعداد 600 میلیون در سال 2010 افزایش پیدا کرده است. به دنبال افزایش تعداد خودروها چالش‌های جدیدی فراسوی بشر خواهد بود، از جمله مصرف فزاینده‌ی منابع طبیعی تجدید ناپذیر. اگر بخواهیم نگاه دقیقی به این چالش‌ها بیاندازیم و آن‌ها را برشماریم، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- محدودیت در منابع تامین کننده‌ی انرژی؛
- آلودگی هوا؛
- افزایش ایمنی سطح جاده‌ها؛
- توسعه‌ی زیر ساخت‌های حمل و نقلی در کشورهای کمتر توسعه یافته؛
- بهبود حمل و نقل عمومی؛
- افزایش ظرفیت بندرهای کشتیرانی و فرودگاه‌ها؛
- جاده‌های امن و پایدار؛
- انطباق شبکه‌های ریلی با افزایش ایجاد شده در سرعت و بار محوری؛
- کنترل رشد صعودی تعداد خودروها؛
- افزایش گازهای گلخانه‌ای و گرمایش جهانی؛
- حمل و نقل محصولات کشاورزی و توزیع آن‌ها؛
- مدیریت چالش‌های زیست محیطی در اجرای پروژه‌های حمل و نقل.
در ادامه قصد داریم به بررسی چند مورد از چالش‌های مهمی که در بالا ذکر کردیم، بپردازیم.
محدودیت در منابع تامین کننده‌ی انرژی
طبق آمار ارائه شده از سوی کارشناسان و منابع رسمی، در حال حاضر بیش از نیمی از منابع و ذخایر نفتی جهان مصرف شده است. بنابراین واضح است که چنین روند صعودی در افزایش سالانه‌ی تعداد خودروها نمی‌تواند ادامه داشته باشد. بنابراین یکی از الزاماتی که در صنعت حمل و نقل باید در نظر گرفته شود، مصرف بهینه از سوخت و استفاده‌ی بیشتر از منابع انرژی تجدید پذیر مانند برق به جای سوخت‌های فسیلی است. این الزامات باید در سطح کلان و شیوه‌های مدیریتی از سوی کارشناسان حوزه‌ی مهندسی ارزش در تمامی اشکال حمل و نقل (ریلی، جاده‌ای، هوایی و دریایی) اعمال شود.
آلودگی هوا
با مراجعه به آمار جهانی ارائه شده در حوزه‌ی بهداشت و سلامت متوجه می‌شویم که در جهان امروزی سالانه در حدود 3 میلیون نفر جان خود را در اثر آلودگی هوا از دست می‌دهند. این میزان مرگ و میر بیشتر از آمار حوادث جاده‌ای است. با توجه به آمار ارائه شده، بیش از پیش اهمیت مهندسی ارزش در ارائه راهکارها و راهبردهای خلاقانه در حل مسائل مربوط به آلودگی هوا احساس می‌شود.
افزایش ایمنی جاده‌ها
در حال حاضر طبق آمار رسمی ارائه شده به طور سالیانه در حدود 1.2 میلیون نفر در اثر سوانح و حوادث جاده‌ای جان خود را از دست می‌دهند. این مساله باعث ایجاد خسارات عظیم مالی و اجتماعی به خانوارها و جامعه می‌شود. در این حوزه نیز مهندسی ارزش با ارائه‌ی راهکارهای مدیریتی و خلاقانه می‌تواند نقش موثری داشته باشد. به عنوان مثال مسئولان حوزه حمل و نقل ریلی در کشور ژاپن بیان کرده‌اند که در حدود 7 میلیارد مسافر را در طی سفرهای انجام شده بدون حتی یک مورد تلفات جانی جا به جا کرده‌اند. همچنین کشورهایی نظیر کانادا، سوئد و اتریش نیز در فاصله‌ی سال‌های 1975 تا 1988 تلفات جانی ناشی از سوانح جاده‌ای در خاک کشور خود را به میزان 60 درصد کاهش داده‌اند. بنابراین با به کارگیری این روش مهندسی می‌توان قدم موثری در کاهش تعداد سوانح منجر به فوت برداشت.
توسعه‌ی زیر ساخت‌های حمل و نقلی در کشورهای کمتر توسعه یافته
در کشورهای عقب مانده یکی از چالش‌های بزرگ در زمینه‌ی حمل و نقل و ترابری به مسائل ومشکلات مربوط به عوامل زیر بنایی باز می‌گردد. در اثر کمبود سرمایه‌های ملی در این کشورها و ملل، پیشرفت و توسعه‌ی زیر بناهای ترابری با مشکلات عظیمی رو به رو است. در چنین شرایطی مهندسی ارزش با تکیه بر خلاقیتی که در تعریف آن نهفته است، می‌تواند گام‌های موثری در مرتفع کردن این مشکلات بر دارد.
جاده‌های امن و پایدار
جاده‌ها که روزانه هزاران و حتی میلیون‌ها خودرو بر سطح آنان گذر می‌کنند، مانند هر ابزار مصرفی دیگری دچار فرسایش و خرابی می‌شوند. بنابراین از دیگر چالش‌های پیش رو در حوزه‌ی حمل و نقل، تعمیر و نگهداری جاده‌ها است. بنابراین ارائه‌ی راهکارهای قدیمی برای مرمت جاده‌ها نمی‌تواند پاسخگوی نیاز امروز و آینده باشد. داشتن جاده‌هایی با کیفیت بهتر، هزینه‌ی ساخت کمتر و قابلیت مرمت و تعمیر آسان و سریع از جمله اهدافی است که مهندسی ارزش به دنبال آن است. انجام این مهم با ارائه‌ی راهکار توسط یک تیم و در قالب یک کار گروهی قابل انجام خواهد بود.
کنترل رشد صعودی تعداد خودروها
تردد با خودروهای شخصی در خیابان‌های شهری و یا جاده‌های برون شهری باعث تحمیل هزینه‌هایی گزاف به فرد شده، همچنین آن که مصرف سوخت را به دنبال خود دارد. حال با ارائه‌ی راهکارها و گزینه‌های ارزان‌تر و سریع‌تر به مردم، می‌توان گام موثری در کاهش خسارات زیست محیطی و صرفه‌جویی انرژی برداشت. در چنین حالتی نقش خودرو در زندگی روزمره تنها به کاربردهای خانوادگی و تفریحی محدود خواهد شد.
افزایش گاز دی اکسید کربن
گرم شدن جو زمین که به دنبال افزایش گازهایی هم چون دی اکسید کربن در جو زمین بوجود آمده است، موجب تغییرات اقلیمی تدریجی و گسترده در تمام پهنه‌ی خاکی کره زمین شده است. لذا با توجه به سهم عظیم حمل و نقل در تولید گازهای گلخانه‌ای که در حدود 75 درصد است، باید به دنبال راهکاری برای غلبه بر این چالش گشت. در این میان مهندسی ارزش می‌تواند راهکارهای سازنده‌ای در قالب یک کارگروه چند تخصصی در حوزه‌ی حمل و نقل ارائه دهد.
جمع بندی
همان‌طور که در طول مقاله ذکر کردیم، مهندسی ارزش در یک چهارچوب ساختار یافته و با استفاده از کار گروهی به دنبال راه حلی برای حل مسائل و چالش‌های یک پروژه، طرح و یا صنعت است. اغلب از روش‌هایی که در این مهندسی به کار گرفته می‌شود، همان‌هایی است که به طور معمول افراد در زندگی روزمره‌ی در مواجهه با مشکلات خود اتخاذ می‌کنند. بنابراین در این روش مهندسی بیش از هر چیزی با مسائل و چالش‌ها و پیدا کردن راه حل‌هایی برای آن‌ها رو به رو هستیم. پیدا کردن راه حل مناسب در مواجهه با مشکلات توسط یک برنامه‌ی کار ساختار یافته انجام می‌شود. بنابراین در این مهندسی برای یافتن راه حل در تمامی حوزه‌های مربوط به پروژه نیاز است که از تخصص‌های گوناگون و مرتبط بهره‌گیری شود. پس با مشارکت افراد از حوزه و رشته‌های مختلف در قالب یک گروه مهندسی می‌توان بسیاری از مشکلات را به فرصت تبدیل کرد و راه حل‌هایی خلاقانه یافت. در این روش مهندسی بیش از هر مهندسی دیگری خلاقیت در یافتن راه حل وجود دارد. به عبارتی می‌توان گفت خلاقیت در تار و پود این مهندسی نهفته است.
