تاریخچۀ روسازی راه‌ها
راهسازان از زمان‌های قدیم بر لزوم و اهمیت روسازی راه‌ها واقف بودند و برحسب مورد از انواع روسازی‌ها استفاده می‌کردند. روسازی راه‌ها در مناطقی که دارای زمین‌های سست و آب و هوایی مرطوب بود و برای حمل و نقل کالا و مسافرین از ارابه استفاده می‌شد بیشتر توسعه یافت. از روسازی‌های قدیمی که هنوز هم آثاری از آن‌ها به‌جا مانده می‌توان روسازی خیابان‌های بابل و روسازی راه‌های رومیان را نام برد. در بابل برای ساختن خیابان‌ها و محافظت آن‌ها در برابر طغیان رودخانۀ دجله از آجر و ملات قیر معدنی استفاده می‌کردند.
روسازی کف خیابان‌ها و دیوارهای دو طرف آن با آجر و ملات قیر معدنی ساخته می‌شد و سپس کف خیابان با استفاده از سنگ فرش می‌گردید. روسازی راه‌های رومیان از چند لایه تشکیل می‌شد که از پایین به بالا عبارت بودند از یک لایۀ ۳۰ سانتی‌متری لاشۀ سنگ و ملات، یک لایۀ ۲۵ سانتی‌متری پاره‌سنگ و قلوه‌سنگ، یک لایۀ ۲۵ سانتی‌متری شن و خرده‌سنگ و ملات و یک لایۀ ۲۰ سانتی‌متری شن و ماسۀ خاک‌دار. روسازی راه‌های رومیان که صدها کیلومتر از آن به این روش ساخته شد و قسمتی از آن هنوز هم باقی مانده است، در خندقی که از کندن زمین مسیر راه به عمقی حدود یک متر به‌دست می‌آمد ساخته می‌شد.
در مناطقی نظیر ایران راه‌ها معمولاً بدون روسازی ساخته می‌شد زیرا آب و هوای این مناطق گرم و خشک بود، آبادی‌ها از یکدیگر فاصلۀ زیادی داشتند و برای حمل و نقل کالا و رفت‌وآمد مسافرین از چهارپایان استفاده می‌شد. از روسازی فقط در مواردی که راه از زمین‌های سست، نمکزار، آب‌گیر و یا لجنی عبور می‌کرد استفاده می‌شد.
در قدیم برای روسازی راه‌های کویری ایران که راه از زمین‌های نمکزار که خاک پوک است عبور می‌کرد از خرده‌سنگ و در صورت عدم دسترسی به سنگ‌ریزه از خرده‌آجر استفاده می‌شد (راه خوار به کاشان از سیاه‌کوه و راه اصفهان به مشهد از کویر). برای روسازی راه‌هایی که از لجنزارها عبور می‌کرد از یک لایه زغال چوب برای پایدارکردن زمین استفاده می‌شد که بر روی آن شن‌ریزی شده و سپس روی آن سنگ‌فرش می‌گردید. استفاده از خاکریز و بالاآوردن راه در دشت‌ها در قدیم نیز به‌کار رفته است. قسمت‌هایی از راه قزوین به اصفهان که در زمین‌های پست واقع شده و احتمال بسته‌شدن راه بر اثر طغیان رودخانه‌ها وجود داشت روسازی راه که از پاره‌سنگ و قلوه‌سنگ تشکیل می‌شد بر روی خاکریزهایی به بلندی حدود یک متر ساخته شده بود.
هدف از روسازی
هدف از روسازی راه و یا فرودگاه احداث یک سطح صاف و هموار و در عین حال با ایمنی کافی برای استفاده‌کنندگان از راه یا فرودگاه است. روسازی باید طوری طرح و ساخته شود که بتواند وزن وسایل نقلیه را تحمل کند و در هر شرایط جوی قابل استفاده باشد. زمین در حالت طبیعی معمولاً مقاومت کافی برای تحمل بارهای وارد از چرخ‌های وسایل نقلیۀ سنگین نظیر کامیون‌ها و هواپیماها را ندارد و بارگذاری این‌گونه خاک‌ها موجب شکست برشی خاک و به‌وجودآمدن تغییرشکل‌های بیش‌ازاندازه در آن می‌شود.
برای جلوگیری از شکست برشی خاک و ببه‌وجودآمدن تغییرشکل‌های دائم بیش‌ازاندازه در آن، باید از شدت تنش‌های فشاری قائم بر روی خاک کاسته شود. این عمل با قراردادن لایه‌ای از مصالح مرغوب و با مقاومت زیاد بر روی خاک انجام می‌شود. جنس و ضخامت این لایه که به روسازی موسوم است باید طوری باشد که ضمن آنکه می‌تواند شدت تنش‌های فشاری قائم را به میزان قابل تحمل خاک بستر روسازی کاهش دهد، خود نیز قادر به تحمل بارهای وارد به آن باشد.
شدت تنش‌های فشاری قائمی که در اثر بارگذاری که در اثر بارگذاری در یک تودۀ خاک به‌وجود می‌آید در نقاط مختلف متفاوت است. شدت این تنش‌ها در نقاط واقع در زیر سطح بارگذاری شده حداکثر است و با ازدیاد فاصلۀ این نقاط از سطح بارگذاری شده از شدت تنش‌های فشاری قائم نیز کاسته می‌شود. با توجه به این اصل در مواردی که ضخامت روسازی زیاد است می‌توان به‌منظور اقتصادی‌تر کردن ساختمان روسازی، آن را از چندین لایه با مقاومت و مرغوبیت‌های متفاوت طرح و اجرا کرد.
نحوۀ قرارگیری لایه‌های روسازی باید به ترتیبی باشد که لایه‌های با مصالح مقاوم‌تر و مرغوب‌تر در لایه‌های بالاتر روسازی قرار گیرند زیرا در این نقاط شدت تنش‌های فشاری وارد بر روسازی بیشتر است، و از مصالح با مرغوبیت و مقاومت کمتر در لایه‌های زیرین که میزان تنش‌ها در آنجا کمتر است استفاده شود. جنس و ضخامت هریک از لایه‌های روسازی باید طوری انتخاب شود که ضمن آنکه هریک از این لایه‌ها بتواند در برابر تنش‌های وارد به آن مقاومت کند، باید قادر باشد که شدت این تنش‌ها را تا میزان تنش قابل تحمل برای لایه‌ای که در زیر آن قرار گرفته است کاهش دهد.
در راه‌های با آمدوشد زیاد و فرودگاه‌ها لایه‌های بالایی روسازی‌ها و به‌خصوص لایۀ رویه از مصالح قیری و یا سیمانی ساخته می‌شوند. در اثر بارگذاری روسازی این نوع رویه تغییرشکل داده و در آن‌ها تنش‌های کششی و فشاری افقی به‌وجود می‌آید. هرگاه شدت تنش‌های کششی افقی در یک لایۀ روسازی از میزان استقامت کششی مصالح آن لایه بیشتر شود موجب شکست و ترک‌خوردن آن لایه می‌شود. بنابراین جنس و ضخامت لایه‌های روسازی که از مصالح قیری و یا سیمانی ساخته می‌شوند باید طوری انتخاب شود که در برابر تنش‌های کششی افقی به‌وجود آمده در آن‌ها مقاومت کند و ترک نخورند.
عوامل جوی به‌خصوص آب، یخبندان و تغییر درجه‌حرارت به‌طور مستقیم و یا غیرمستقیم بر روسازی اثر کرده و موجب خرابی آن می‌شود. بنابراین روسازی‌ها باید طوری طرح و ساخته شوند که بتوانند در برابر عوامل جوی مقاومت کرده و خراب نشوند. اگر روسازی به‌طور صحیح طرح و اجرا نشود آب در آن نفوذ کرده و باعث کاهش مقاومت مصالح روسازی و به‌خصوص خاک بستر آن می‌شود. این امر باعث کاهش قابلیت باربری سیستم روسازی شده و روسازی تحت اثر بارهای وارد خراب می‌شود. اگر ضخامت کل روسازی به‌طور صحیح انتخاب نشده و روسازی بر روی خاک قابل تورم ساخته شود و احتمال نفوذ آب به زیرر روسازی وجود داشته باشد، ممکن است که در اثر برودت آب موجود در خاک بستر روسازی یخ زده و متورم شده و سبب خرابی روسازی بشود.
تغییرات زیاد درجه‌حرارت هوا نیز ممکن است موجب خراب‌شدن روسازی‌ها شود. در درجه‌حرارت‌های بالا رویه‌های آسفالتی بیش از حد نرم شده و ممکن است در اثر آمدوشد وسایل نقلیۀ سنگین تغییرشکل بیش‌ازحد بدهد. از طرف دیگر در درجه‌حرارت‌های پایین این نوع روسازی‌ها منقبض شده و ممکن است ترک بخورد. رویه‌های بتنی نیز در اثر تغییرات درجه‌حرارت منقبض و یا منبسط می‌شوند که ممکن است منجر به ترک‌خوردن و یا خردشدن آن‌ها شود. ضمناً تغییرات روزانۀ درجه‌حرارت هوا باعث می‌شود که لایۀ رویۀ بتنی تاب برداشته و از حالت مسطح خارج شده و در اثر بارگذاری ترک بخورد..
منبع: روسازی راه، امیرمحمد طباطبایی، مرکز نشر دانشگاهی.
