به گزارش ساختمان آنلاین: دوربین در ویدیویی ۲۰ ثانیه‌ای روی گودالی مکث می‌کند که گزارشگر علت وجود آن را نشست زمین عنوان می‌کند. زمین در نسیم‌شهر استان تهران فرو رفته است و این فرونشست باعث تخلیه ۱۲ واحد مسکونی در این منطقه نیز شده است. سرپرست شهرداری نسیم‌شهر رباط کریم گفته است که بی‌توجهی به قنات‌های خشک‌شده و مدفون منطقه سبب فرونشست زمین شده است.
اتفاقی که مشابه آن چندی پیش در خیابان کارگر تهران نیز رخ داده بود. آب شستگی و ترکیدگی لوله‌های فاضلاب در منطقه ۶ تهران حفره‌ای به عمق ۲۰ متر و ابعاد ۶۳ متر‌مربع ایجاد کرد. به نظر می‌رسد که خطر فرونشست زمین که تابستان امسال ژورنالی بین‌المللی آن را به بمب ساعتی تشبیه کرده بود و نرخ سالانه آن را ۲۵ سانتی‌متر دانسته بود، حالا به میان شهر‌ها آمده است. برای مقابله با فرونشستی که حالا به وضعیت بحرانی و در بعضی مناطق فوق بحرانی درآمده است، چه باید کرد؟ دو کارشناس به این پرسش ها پاسخ دادند.
دو روز گذشته، زمین در یکی از مناطق نسیم‌شهر استان تهران نشست کرد. فرونشستی که باعث شد تا ۱۲ واحد مسکونی که در معرض بلعیده شدن توسط زمین قرار داشتند، تخلیه شوند. فرونشستی که یوسف نصیری، سرپرست شهرداری نسیم‌شهر علت آن را قنات‌های خشک و مدفون قلمداد کرد.
او در گفتگو با رسانه‌ها تاکید کرد: این ۱۲ واحد مسکونی در دهه ۸۰ توسط چند سازنده با آگاهی از وجود قنات ساخته شده‌اند و اکنون به‌خاطر رطوبت‌های همین ساختمان‌ها این قنات دچار فرونشست شده است. هرچند که نصیری معتقد است اگر میزان فرونشست تا همین اندازه باشد، می‌توان با تزریق بتن مشکل را حل کرد، اما به نظر می‌رسد که داستان فرونشست در استان تهران به نقطه بحرانی و اوج خودش رسیده است. بحرانی که برای کنترل آن، تاکنون فقط هشدار داده شده است. هشدار‌هایی که به گفته رضا شهبازی، مدیرکل دفتر مخاطرات زمین‌شناسی، مهندسی و محیط زیستی، ۲۰ ساله است.
او می‌گوید: «فرونشست و علائمی که در سطح زمین می‌بینیم حاصل یک فرآیند طولانی است که در گذشته رخ داده است.»
شهبازی فرونشست را به بیماری سرطان تشبیه می‌کند که در جای جای بدن بیمار متاستاز کرده است: «فرونشست مثل سیل و زلزله و گردوغبار و آلودگی هوا و مخاطرات دیگر همان لحظه‌ای که اتفاق می‌افتد به چشم نمی‌آید و آثارش در سطح زمین را هنگامی مشاهده می‌کنیم که در زیر زمین کار از کار گذشته است. پس این هشدارها در زمان خودشان چنین ماهیتی داشتند و پیش‌بینی بودند از آینده. در واقع باید گفت که متاسفانه هیچکدام از این اخبار برای ما تازگی ندارد.»
تعادل در چرخه آب، تنها راهکار کنترل فرونشست
شهبازی معتقد است که برای مهار فرونشست در حال حاضر باید یک اقدام را در دستور کار قرار داد: «مساله‌ای که باعث بروز فرونشست می‌شود، برهم خوردن تعادل آب زیرزمینی و بیلان آب زیرزمینی است، این تعادل یعنی ورودی با خروجی همخوان نیست. یعنی بیشتر از تغذیه به زیرزمین تخلیه آب صورت می‌گیرد و فضا‌های خالی روی هم فشرده می‌شوند و فرونشست ایجاد می‌شود. راهکار آن هم این است که تعادل را آرام آرام برقرار کنیم و این ورودی و خروجی و تخلیه آب زیرزمینی را تنظیم کنیم. ما راهکار دیگری برای فرونشست نداریم، باید کم کم تغذیه را افزایش دهیم تا آبخوان به تعادل برسد باید خوش‌شانس هم باشیم که طبیعت با ما یار باشد و بارندگی داشته باشیم، زیرا در این مدت که موضوع فرونشست پررنگ شده همزمان با دوره ۲۰ سالهای بوده که خشکسالی را پشت سر گذاشتیم. ما از سال ۷۷ به این سمت وارد دوره خشکسالی شدیم که بهره‌برداری‌مان از طبیعت با ظرفیت‌های طبیعی تنظیم نبود، در این سال‌ها به سمت توسعه بیشتر رفتیم و فشارمان روی طبیعت بیشتر و بیشتر شد».
شهبازی می‌گوید برای برگرداندن این تعادل باید روش‌های مختلفی را در دستور کار قرار داد: «طبیعتا آبخوانداری و بخش سیلاب در بخش تغذیه شماره یک هستند. تزریق پساب فاضلاب تصفیه شده به زیرزمین می‌تواند راهکار باشد. از آن طرف باید چاه‌های غیرمجاز را ببندیم.»
او می‌گوید از حدود ۹۰۰ هزار حلقه چاهی که در کشور وجود دارد، نیمی از آن‌ها غیرمجازند و معمولا کم عمق: «چاه‌های غیرمجاز ما عموما آب‌های زیر سطحی را برداشت می‌کنند، علاوه بر اینکه باید نیمی از چاه‌های غیرمجاز را ببندیم، چاه‌های مجاز را هم باید کنترل کنیم، زیرا آن‌ها هم دو مشکل دارند، اول اینکه بیشتر از مجوزی که به آن‌ها داده شده آب برداشت می‌کنند و دوم اینکه اساسا به تعداد زیادی چاه مجوز برداشت آب داده شده است در زمانی که شرایط آبی کشور به این صورت نبوده است. پس دلیل ندارد که این مجوز‌ها را حق و حقوق دائمی در نظر بگیریم.»
علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز با اشاره به رخدادی که در نسیم شهر مشاهده است به روزنامه پیام‌ما می‌گوید: «قنات‌های زیادی در سطح تهران و اطراف تهران رها شده است، قنات‌هایی که قبلا برای آبیاری و کشاورزی استفاده می‌شدند، اما اکنون کاربری‌های خودشان را از دست دادند و صاحبانشان آن‌ها را رها کردند، این‌ها هم به دلیل آب شستگی‌ها حفره‌های زیادی زیر سطح زمین تشکیل دادند و رفته رفته ابعاد آن‌ها که بیشتر می‌شود، فروریزش اتفاق می‌افتد که نمونه آن را در نسیم‌شهر می‌بینیم.»
بیت‌اللهی نیز درباره اقداماتی که می‌توان برای مقابله با فرونشست زمین در دستور کار قرار داد می‌گوید: «متاسفانه یک مقررات و الزامات به صورت مدون و کلاسه‌بندی شده که در کشور لازم‌الاجرا شود، وجود ندارد، هم درباره فروریش و هم فرونشست وسیعی که در ۳۰ استان کشور ما وجود دارد.»
او نرخ فرونشست در جنوب تهران را بالا می‌داند و معتقد است که برای کنترل آن بایستی از یک طرف وضعیت آب‌های زیرزمینی را مدیریت کرد: «باید قنوات را شناسایی کرد و یک دستگاه مسئول نگهداری این قنوات رها شده شود، از طرف دیگر درباره کشاورزی و روش‌های آبیاری و نوع کشت محصولات باید تغییر رویه داد، با این حال متاسفانه ما در کشور فعلا در حد اطلاع‌رسانی عمل می‌کنیم درحالیکه در سایر کشور‌ها با همین روش‌ها توانستند فرونشست را کنترل کنند، مثلا در ژاپن در سال ۱۹۶۵ نرخ فرونشست زمین حدود ۱۲ سانتی‌متر در سال بود، اما در سال ۲۰۰۳ این عدد را به یک سانتی‌متر رساندند و من تصور می‌کنم که امسال این عدد به صفر رسیده است.»
عمل ۱۵ درصدی مسئولان به توصیه‌های کارشناسی
در سالهای اخیر که موضوع فرونشست در کشور جدی شد، سیاست‌گذاران از تهیه اطلس و کارگروه‌های مشترک برای کنترل این پدیده خبر دادند، اما اینکه هشدار‌های ۲۰ و چند ساله تا چه میزان جدی گرفته شد، پرسشی است که این روز‌ها از سوی افکار عمومی مطرح است.
شهبازی این سوال را پرسشی سختی می‌داند: «مساله این است که ما در طبیعتی زندگی می‌کنیم که قوانین ثابت و مشخصی دارد، اما از آن طرف کسانی با این قوانین سروکار دارند که به صورت دوره‌ای حضور دارند، یعنی مجموعه تصمیم‌سازان و مجریان دولتی و مجلس افراد متغیری هستند، اینکه چه قدر به این گفته‌ها توجه می‌شود بعید می‌دانم بیشتر از ۱۰ تا ۱۵ درصد به آن عمل شود. زیرا متاسفانه مجموعه سیاست‌گذاران و عموم مردم مشکلات روزمره را می‌بینند و یک مقدار ما در ارتباط با نگاه عمیق به گذشته و آینده‌نگری ضعیف هستیم.»
او در ادامه می‌گوید که این بحران یک شبه درست نشده است که حالا بخواهد یک شبه ترمیم شود: «در واقع ما با تخریب اکوسیستم طرفیم، فرونشست یکی از پیامد‌های تخریب اکوسیستم است، اگر ما تنظیم چرخه آب در زیر زمین را بهم بزنیم، پیامد آن فرونشست و فروچاله و ترک و شکاف و خشکی آب است و زمانی که در سطح جلوی چرخه آب را بگیریم، تبعات آن خشکی تالاب و کانون گردوغبار است. بحران‌هایی که باهم ایجاد می‌شوند و پیامد سو مدیریت آب از طرف مسئولان و مجریان و بهره‌برداران و هم نامهربانی طبیعت است.»
فاجعه فرونشست شهری
باوجود تمام این هشدارها، بسیاری از کارشناسان وضعیت فرونشست زمین در مناطقی از ایران را فوق بحرانی توصیف می‌کنند. بیت‌اللهی معتقد است که فرونشست در مناطق فوق بحرانی وارد محیط‌های شهری شده و خانه‌ها را دچار ترک خوردگی کرده است: «تصور کنید در اثر نشست زمین، ساختمان که جسم صلب است ترک می‌خورد این ترک خوردگی در مقابل زلزله‌های کوچک باعث فروپاشی ساختمان هم می‌شود.»
او می‌گوید که در حدود ۱۸ استان کشور پهنای فرونشست خطرناک است: «در این پهنا حدود هشت میلیون و ۷۵۰ هزار واحد مسکونی در محدوده فرونشستی قرار می‌گیرند در این واحد‌ها ۲۸ میلیون نفر زندگی می‌کنند، این آمار درحالیست که نزدیک به ۲ میلیون و ۷۰۰ واحد از این ساختمان‌ها بدون اسکلت هستند.» و این یعنی فاجعه‌ای دوچندان.
جامعه 24
