سیامک کاکاوند – کارشناس ارشد معماری و شهرسازی*موضوعات پیچیده و چندوجهی شهرسازی و معماری ازجمله طراحی نماهای شهری به‌صرف اتکا بر ضوابط و مقررات، قابلیت مدیریت و ساماندهی را ندارند و بر اساس تجارب و سوابق طولانی ما در حوزه ساخت و ساز، نیازمند تدوین و تنظیم اسناد قانونی طراحی شهری و تعریف ساختارهای جامع مدیریتی به منظور مدیریت و ساماندهی مناسب و مطلوب طراحی نماهای شهر هستیم.
اسناد قانونی طراحی شهری معمولاً شامل بخش‌هایی نظیر چشم‌انداز، اهداف، راهبردها، رویکردها، سیاست‌ها، اقدامات، برنامه‌ها و تشریح و تبیین طیف گسترده‌ای از موضوعات مرتبط است.
همچنین در اسناد، ارتباط و پیوند موضوع با اسناد فرادست و فرودست باید به‌روشنی و وضوح توصیف و پیشنهاد شود. در فقدان پیش‌بینی اسناد و ساختار جامع مداخله و مواجهه در موضوعات ساخت و ساز، مدیریت شهری عملاً در دستیابی به احکام و تکالیف، وضعیت مناسبی نخواهد داشت.
طراحی نمای شهری از موضوعات پیچیده طراحی فضاهای شهری است که ابعاد کیفی متعدد و متنوعی دارد. بدیهی است در خصوص موضوعات کیفی، هیچ‌گاه نمی‌توان با اتخاذ رویکرد صرف ضوابط محور، مداخله مؤثر و همه‌جانبه‌ای داشت. به‌عنوان‌مثال رویکرد ضابطه محور نمی‌تواند برای ما شهری هویت‌مند، زیبا، خوانا، شاداب و سرزنده، خلاق و نوآور را فراهم کند.
در مقابل در دستیابی به ابعاد کیفی فضا و نماهای شهری ما باید دارای اسناد و ساختار جامع در مدیریت، برنامه ریزی، نظارت و پایش باشیم.
در واقع اگر در سند جامع اصول، مبانی، مفاهیم نظری، چشم‌انداز، اهداف، راهبردها، سیاست‌ها، اقدامات و مجموعه موضوعات به‌روشنی تشریح و تبیین شود، مدیریت شهری، اعضاءکمیته‌های تخصصی، طراحان، حرفه مندان و شهروندان بر مبنای چارچوب‌های این اسناد و در راستای دستیابی به چشم‌انداز و اهداف، در مسیری روشن و مشخص اقدامات و فعالیت های خویش را در حوزه طراحی نماهای شهری سامان می‌دهند.
متاسفانه در موضوع طراحی نمای شهری با وجود تجربه غنی و طولانی شهرسازی و جامعه حرفه‌ای مجرب کشور، بدلیل فقدان درک راهبردی صحیح و سالم، مدیریت شهری از تدوین سند جامع و راهگشا به‌مانند تجارب و موضوعات مشابه (طرح مدیریت سیما و منظر شهر تهران، طرح جامع مدیریت بافت تاریخی، طرح جامع نورپردازی و غیره) غفلت شده و صرفاً به اتکا ضوابط محدود و یکسونگر و همچنین بی‌تفاوت به طیف گسترده موقعیت‌ها (میدان‌ها در مقیاس‌های مختلف شهری، خیابان‌های اصلی و فرعی، هم‌جواری‌ها، حرایم و آثار تاریخی…) و کیفیت‌ها فضاهای شهری (بافت های تاریخی، عرصه‌های طبیعی شهر، مراکز محلات، عرصه‌های عمومی، پاتوق‌ها، تاریخ شهر و سبک های ارزشمند موجود…) طراحی نماهای شهر را پیگیری می شود.
بدیهی است رویکرد ضابطه محور فعلی در فقدان سند و ساختار جامع مدیریت و برنامه‌ریزی از مهم‌ترین دلایل ناکامی مدیریت شهری در ساماندهی نماهای شهر و اغتشاش کالبدی مهار نشدنی وضعیت موجود است.
متأسفانه در این مدت دیگر شهرهای بزرگ کشور نیز با تلقید کورکورانه از شهر تهران صرفاً با ابلاغ ضوابط محدود و ناکافی نسبت به مداخله در موضوع پیچیده و کیفی طراحی نماهای شهرهای کشور مبادرت ورزیده و فرصت مغتنم مدیریت و ساماندهی مطلوب نماهای شهری در سطح کشور، به گواه مجموعه حرفه‌مندان و متخصصان زائل و ضایع شده است.
برای حل این مشکل باید در اسرع زمان رویکرد ضابطه محور و یکسونگر موجود را رها کرده و با اتخاذ رویکرد همه‌جانبه نگر و کیفیت گرا به تعریف ساختار مدیریتی و تدوین و تنظیم سند جامع طراحی نماهای شهری اقدام کنیم.
این ساختار جامع باید مشخصات ذیل را دارا باشد:
۱- سند قانونی طراحی نماهای شهری که در آن بخش‌هایی نظیر چشم‌انداز، اهداف، راهبردها، رویکردها، سیاست‌ها، اقدامات و برنامه‌ها و بسیاری دیگر از موضوعات مرتبط و لازم، وجود دارد و نحوه مواجهه و مداخله با هریک از این موارد در موقعیت‌ها و کیفیت‌های متنوع فضاهای شهری به‌روشنی، مشخص و معین شده است.
۲- کمیته‌های تخصصی که در سامانه‌های مرتبط بر مبنای سند قانونی طراحی نماهای شهری در فضایی شفاف و نظارت پذیر و در منظر حرفه‌مندان، طراحان و شهروندان، طرح‌های نماهای شهری را موردسنجش و ارزیابی قرار خواهند داد. (انتصابات، ارزیابی عملکرد ها و رسیدگی به شکایات در سامانه ها و در منظر عمومی صورت خواهد پذیرفت)
۳- برنامه اجرایی و پهنه‌بندی نماهای شهری که در آن مشخص می شود هر پهنه و زیر پهنه در شهر دارای چه ضوابط، توصیه‌ها و الگوهایی برای طراحی نما است. موقعیت‌ها و کیفیت‌های متنوع شهری دارای ضوابط، توصیه‌ها و الگوهای طراحی اختصاصی خود خواهند شد.
۴- ساختار مدیریت، برنامه‌ریزی، نظارت و پایش که وظیفه ایجاد هماهنگی بین بخش های مختلف و انجام اصلاحات و بازنگری‌ها حسب اقتضائات در این ساختار و سندمرتبط را عهده دار خواهد بود.
