مبانی بهسازی
بهسازی لرزه‌ای ساختمان‌های موجود برای رسیدن به سطح عملکرد موردنظر، باید برمبنای مفاد دستورالعمل بهسازی لرزه‌ای ساختمان‌های موجود انجام شود.
مراحل بهسازی
مراحل مختلف بهسازی لرزه‌ای ساختمان‌های موجود به‌ترتیب طبق مواردی که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهدشد، انجام می‌شود. پس از جمع‌آوری اطلاعات وضعیت موجود ساختمان، ابتدا نیاز به بهسازی لرزه‌ای ساختمان تعیین می‌شود.
بررسی ویژگی‌های ساختمان
ویژگی‌های ساختمان شامل شخصات اجزای سازه‌ای و غیرسازه‌ای آن، میزان خطر زلزله در محل ساختمان، نتایج اولیه‌ی ارزیابی مقاومت لرزه‌ای، تاریخچه‌ی بهره‌برداری گذشته و آینده‌ی ساختمان، ملاحظات خاص اقتصادی، اجتماعی و مقررات و قوانین حاکم، قبل از اقدام به هرگونه بهسازی باید توسط طراح با هماهنگی کارفرما مورد بررسی قرار گیرد.
انتخاب هدف بهسازی
هدف بهسازی باید توسط طراح و با تصویب کارفرما انتخاب شود. هدف بهسازی باید شامل انتخاب یکی از سطوح عملکرد تحت خطر زلزله‌ی معین باشد. در ادامه جدول راهنمای تعیین اهداف بهسازی برای ساختمان‌های عمومی و دولتی مهم آورده شده است.
| ردیف | نوع ساختمان | شرح | هدف بهسازی | سطوح عملکردی تحت زلزله | ||
| سطح خطر ۱ | سطح خطر ۲ | با دوره بازگشت ۷۲ ساله | ||||
| ۱ | استراتژیک | ساختمان‌های اصلی از هریک از مجموعه‌های نهاد رهبری، نهاد ریاست جمهوری، هیأت دولت، ستاد فرماندهی کل نیروهای مسلح و انتظامی، وزارت کشور | ویژه | A-1 | A-2 | ـ |
| ۲ | سیاسی ـ فرماندهی | ساختمان‌های اصلی هریک از مجموعه‌های مجلس، قوه‌ی قضاییه، استانداری‌ها و فرمانداری‌ها، بانک مرکزی، خزانه | ویژه | B-1 | C-3 | ـ |
| ۳ | امدادی | الف ـ ساختمان‌های بیمارستانی شامل قسمت‌های اورژانس، جراحی و خدمات حیاتی وابسته به آن‌ها، مراکز اورژانس پزشکی و مراکز مخابراتی اصلی | ویژه | B-1 | C-2 | A-1 |
| ب ـ مراکز امداد و نجات، آتش‌نشانی، مراکز هلال‌احمر، مراکز اصلی و نیروهای انتظامی (پلیس)، تأسیسات ناوبری فرودگاهی و مراکز مخابراتی | ویژه | B-1 | C-3 | ـ | ||
| ۴ | ستادی | بخش‌داری‌ها، مراکز فرماندهی نیروهای مسلح و انتظامی در استان‌ها | ویژه | B-2 | C-4 | ـ |
| ۵ | مهم | الف ـ دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه، مدارس، ساختمان‌های اصلی وزارتخانه‌ها، سازمان‌های مهم و مؤسسات تحقیقاتی | مطلوب | C-3 | E-5 | ـ |
| ب ـ ادارات کل وزارتخانه‌ها، ادارات مرکزی سازمان‌های مهم در استان‌ها | مطلوب | B-2 | E-5 | ـ | ||
| ۶ | عمومی | مساجد و مصلی‌ها، ساختمان‌های تجمعی فرهنگی شهرداری‌ها، استادیوم‌های ورزشی، کتابخانه‌ها، پایانه‌های مسافربری، سالن‌های فرودگاه و مراکز تجمعی بیش از ۳۰۰ نفر | مطلوب | C-3 | E-5 | ـ |
| ۷ | ساختمان‌های تراز اول میراث فرهنگی | موزه‌ها، بناهای تاریخی، کتابخانه‌های نفیس نظیر ملی، مجلس، و مراکز اسناد ملی | ویژه | B-2 | C-3 | ـ |
سطوح عملکردی پیشنهادی صرفاً جهت راهنمای کارفرمایان می‌باشد که می‌تواند براساس نظر کارفرما و با توجه به شرایط ساختمان تغییر یابد.
سطوح خطر زلزله
برآورد پارامترهای حرکت قوی زمین در سطح زمین برای سطوح خطر مختلف به یکی از دو روش استفاده از طیف طرح استاندارد و طیف طرح ویژه‌ی ساختگاه صورت می‌پذیرد. استفاده از روش اول برای مقاصد بهسازی محدود، مبنا و مطلوب بلامانع است. برای بهسازی ویژه استفاده از روش دوم الزامی است. دستورالعمل عمومی این بخش می‌تواند برای تعیین طیف طرح شتاب برای هریک از سطوح خطر زلزله‌ی زیر استفاده شود:
-
سطح خطر ۱
این سطح خطر براساس ۱۰ درصد احتمال رویداد در ۵۰ سال که معادل دوره‌ی بازگشت ۴۷۵ سال است، تعیین می‌شود.
سطح خطر ۱ در استاندارد ۲۸۰۰ ایران (زلزله‌ی طرح DBE) نامیده شده است.
-
سطح خطر ۲
این سطح خطر براساس ۲ درصد احتمال رویداد در ۵۰ سال که معادل دوره‌ی بازگشت ۲۴۷۵ سال است، تعیین می‌شود.
سطح خطر زلزله‌ی ۲ به‌عنوان بیشینه زلزله‌ی محتمل MPE نامیده می‌شود.
-
سطح خطر انتخابی (زلزله با هر احتمال رویداد در ۵۰ سال)
این سطح خطر برای موارد خاص و با ملاحظات ویژه، مناسب است.
جمع‌آوری اطلاعات وضعیت موجود ساختمان
اطلاعات موجود و در دسترس از ساختمان شامل نقشه‌های چون‌ساخت و سایر مدارک فنی، باید برای بهره‌گیری در مراحل بعدی، جمع‌آوری و دسته‌بندی شود.
نیاز یا عدم نیاز به بهسازی
ساختمان‌هایی که با توجه به درجه‌ی اهمیت آن‌ها براساس آخرین ویرایش استاندارد ۲۸۰۰ ایران طراحی لرزه‌ای و اجرا شده باشند، نیازی به ارزیابی و بهسازی لرزه‌ای نشریه‌ی ۳۶۰ ندارند مگر آن‌که درجه‌ی اهمیت فعلی آن‌ها بیش از میزان مفروض در طراحی اولیه‌ی آن‌ها بوده و یا سطح خطر مدنظر با سطح خطر موجود در طراحی اولیه با استاندارد ۲۸۰۰ ایران متفاوت باشد. ساختمان‌هایی که برطبق شرایط فوق قرار است مشمول این دستورالعمل نباشند، باید دارای کلیه‌ی اطلاعات ساختمانی لازم (اعم از دفترچه‌ی محاسبات، نقشه‌های اجرایی و …) باشند.
ارائه‌ی طرح بهسازی و ارزیابی آن
طرح پیش‌بینی شده برای بهسازی باید با تحلیل مدل بهسازی شده‌ی سازه مورد ارزیابی قرار گیرد. چنانچه هدف بهسازی تأمین نشده باشد، باید روش انتخاب شده مورد بازنگری قرار گیرد. در صورت تأمین هدف بهسازی، مدارک فنی لازم ازجمله نقشه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی تهیه شوند.
هدف بهسازی
هدف بهسازی براساس یکی از موارد زیر انتخاب می‌شود:
-
بهسازی مبنا
در بهسازی مبنا انتظار می‌رود که تحت زلزله‌ی سطح خطر ۱، ایمنی جانی ساکنین تأمین شود.
-
بهسازی مطلوب
در بهسازی مطلوب انتظار می‌رود که هدف بهسازی مبنا تأمین شده و علاوه بر آن تحت زلزله‌ی سطح خطر ۲، ساختمان فرونریزد.
-
بهسازی ویژه
در بهسازی ویژه، نسبت به بهسازی مطلوب عملکرد بالاتری برای ساختمان مدنظر قرار می‌گیرد. بدین منظور سطح عملکرد بالاتری برای ساختمان تحت همان سطوح خطر زلزله‌ی مورد استفاده در بهسازی مطلوب در نظر گرفته شده یا با حفظ سطح عملکرد مشابه با بهسازی مطلوب، سطوح خطر زلزله‌ی بالاتری در نظر گرفته می‌شود.
-
بهسازی محدود
در بهسازی محدود عملکرد پایین‌تری از بهسازی مبنا در نظر گرفته می‌شود، بهگونهای که حداقل یکی از اهداف زیر برآورده شود:
- تحت زلزله‌ای خفیف‌تر از زلزله‌ی سطح خطر ۱، ایمنی جانی ساکنین تأمین شود (سطح عملکرد C-3).
- تحت زلزله‌ای برابر یا خفیف‌تر از زلزله‌ی سطح خطر ۱، سطوح عملکرد C-4، D-4، E-4، C-5، D-5، E-5 یا D-6 تأمین شود.
-
بهسازی موضعی
بهسازی موضعی بخشی از یک طرح بهسازی کلی است که به دلایلی در شرایط موجود فقط بخشی از آن اجرا می‌شود. در این حالت، بهسازی باید بهگونهای پیش‌بینی و اجرا شود که هدف بهسازی بخش‌های دیگر در مراحل بعدی برآورده شود. بهسازی موضعی باید با توجه به موارد زیر انجام شود:
- بهسازی موضعی ساختمان نباید منجر به پایین آمدن سطح عملکرد قبلی ساختمان موجود شود و باعث افزایش نیروهای ناشی از زلزله در اعضایی که وضعیت بحرانی دارند، نشود.
- بهسازی موضعی نباید منجر به نامنظم شدن یا افزایش نامنظمی ساختمان شود.
راه‌کارهای بهسازی
راه‌کارهای زیر را می‌توان به‌صورت منفرد یا در ترکیب با یکدیگر برای بهسازی ساختمان به‌کار گرفت:
- اصلاح موضعی اجزای سازه که دارای عملکرد نامناسبی در زلزله هستند
- حذف یا کاهش بی‌نظمی در ساختمان موجود
- تأمین سختی جانبی لازم برای کل سازه
- تأمین مقاومت لازم برای کل سازه کاهش جرم ساختمان
- به‌کارگیری سیستم‌های جداساز لرزه‌ای
- به‌کارگیری سیستم‌های غیرفعال اتلاف انرژی
- تغییر کاربری ساختمان
منبع: دستورالعمل بهسازی لرزه‌ای ساختمان‌های موجود، نشریه‌ی شماره‌ی ۳۶۰
