معرفی قالب لغزنده
امروزه برای ساخت سازه‌های بلند و باریک نظیر دودکش‌ها، سیلوها، برج‌های مخابراتی، هسته‌های برشی ساختمان‌های بلند، برج‌های خنک‌ساز و سازه‌های مشابه، که اجرای آن‌ها در گذشته نیاز به داربست‌بندی سنگین در اطراف سازه داشت، از روشی استفاده می‌گردد که قالب لغزنده نام دارد و باعث حذف داربست‌بندی در اطراف سازه می‌گردد.
ملاحظات اجرایی
ارتفاع قالب‌های لغزنده برای اجرای متعارف معمولاً بین ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی‌متر است. فاصلۀ حداکثر یوغ‌ها ۲ متر می‌باشد. درصورتی‌که فاصلۀ یوغ‌ها بیش از یک متر باشد، با اضافه‌کردن یوغ‌های مجازی (منفصل از سیستم صلب)، تکیه‌گاه اضافی برای سکو به‌وجود می‌آید.
باید توجه و دقت زیادی در اولین مرحله از نصب و راه‌اندازی قالب مبذول داشت، چراکه در این مرحله، قالب ازلحاظ ابعاد هندسی، و داشتن مقاومت لازم درمقابل تنش‌های وارده درحین عملیات لغزش و بتن‌ریزی، کنترل می‌گردد. قالب‌ها، شیبی درحدود ۱:۴۰۰ در ارتفاع دارند تا بتوان آن‌ها را در حین لغزش به‌سمت بالا و بتن‌ریزی تمیز کرد. البته در بعضی از انواع قالب‌ها تنها یک وجه قالب شیبدار ساخته شده و وجه دیگر به‌صورت قائم باقی می‌ماند. این شیب طوری است که پای قالب قدری از ضخامت دیوار بزرگ‌تر و بالای قالب کمی از ضخامت دیوار کمتر است.
قالب بدنه می‌تواند از جنس چندلایی‌های ۲۰ میلی‌متری یا مصالح دیگری نظیر ورق‌های فلزی یا الوارهای ۲۵ میلی‌متری باشد، که در هرمورد بسته به جنس و مقاومت، از دو یا سه ردیف پشت‌بند استفاده می‌شود. اندازه و ابعاد پشت‌بندهای افقی به فاصلۀ بین یوغ‌ها بستگی دارد و معمولاً از چهارتراش‌های ۵۰در۱۵۰ یا ۵۰در۲۰۰ میلی‌متر و حتی گاهی از نیمرخ‌های فولادی نظیر قوطی، ناودانی و نبشی می‌باشند. در نقاط جک، پشت‌بندهای افقی توسط پشت‌بندهای قائم به یکدیگر یکپارچه می‌شوند و سیستم قالب به یوغ آویزان می‌شود. عرشه یا سکوی عملیات نیز به سیستم پشت‌بندهای پانل متصل می‌گردد.
معمولاً طراحی یوغ‌ها به‌صورت تیپ انجام می‌شود تا بتوان برای قالب‌بندی دیوارهای با ضخامت‌های متفاوت از یک نوع یوغ استفاده نمود. فاصله‌ای درحدود ۳۰۰ تا ۶۰۰ میلی‌متر بین بازوهای قائم یوغ و پشت پانل‌های قالب باید وجود داشته باشد تا بتوان میلگردهای افقی را در این فاصله دپو کرد تا آرماتوربندها به‌سهولت بتوانند درحین لغزش قالب آرماتورهای افقی را از این محل برداشته و در حل خود ببندند. هرچه مقدار آرماتورهای افقی بشتر باشد، این فاصله باید بیشتر انتخاب شود.
روش ترازکردن قالب
روش ترازکردن کف عرشه که برای تمام سیستم‌های جک قابل استفاده است، شامل یک شبکه شیلنگ تراز آبی متشکل از یک لولۀ اصلی و لوله‌های انشعابی است که هرکدام به یکی از نقاط جک‌زنی می‌رسند. لولۀ اصلی به مخزن آب مرکزی متصل است. در شروع نصب، قالب تراز شده و در این حالت سطح آب در لوله‌های تراز به‌عنوان سطح مرجع ثبت می‌شود. در حین عملیات لغزش، کف قالب در ترازهای مختلف با توجه به تراز مرجع قابل تنظیم است. دانستن تراز نسبی قالب در هر مرحله از بتن‌ریزی به‌جهت کنترل حرکت‌های جانبی قالب بسیار مهم و ضروری است.
معمولاً در تنظیم و ترازیابی قالب، از شاقول وزنه‌ای یا شاقول نوری استفاده می‌شود که در تراز مشخص از عرشۀ قالب، قرار داده می‌شوند. این شاقول‌ها، مرتباً کنترل و بازبینی می‌شوند و بر این اساس می‌توان میزان انحراف لغزش قالب را بادقت جبران نمود. اصلاح انحراف قالب از مسیر صحیح در حین لغزش با تغیی تراز بخشی از عرشۀ قالب (بسته به موقعیت موجود) صورت می‌گیرد. این تغییر تراز نیز از طریق ثابت نگه‌داشتن چند جک مشخص در حین انجام عملیات بالاروی، انجام می‌شود تا خطای حاصله جبران شده و ازبین برود. این‌گونه عملیات اصلاحی در حین بتن‌ریزی و لغزش قالب بسیار مشکل بوده و باید تحت نظارت دقیق مهندس ناظر و مسئول مربوطه انجام شود.
حرکت‌های جانبی و دورانی قالب نیز از طریق بارهای قائم که به‌صورت طره‌ای بر قالب اعمال می‌شود، انجام می‌گردد تا احیاناً خطاهای ناشی از انحراف جانبی و یا چرخشی قالب تصحیح شود. یک نمونه از بارهای طره‌ای، گیره‌هایی می‌باشد که بشکۀ آب ۲۰۰ لیتری از آن آویزان می‌شود. وزن این بشکه با تغییر مقدار آب آن، قابل تنظیم است.
اجزای قالب لغزنده در حین اجرا تمایل به افتادگی خواهند داشت و این حالت با افزایش زمان اجرا بیشتر نیز خواهد شد. بنابراین جزییات اجرایی عرشۀ اجرا باید به‌گونه‌ای باشد تا این عرشه به‌مثابۀ یک دیافراگم بین واحدهای مختلف عمل نموده و تغییرشکل‌ها را متعادل نماید.
در مواردی می‌توان از میله‌هایی که با بست قورباغه‌ای به هم متصل هستند و در بین اعضای قالب قرار می‌گیرند، نیز بهره برد. این امر به تنظیم و نگه‌داری ابعاد در محدود دلخواه و همچنین عدم ارتباط مستقیم اعضا با یکدیگر کمک می‌کند، درضمن امکان انجام تنظیمات و تصحیح خطاهای اصلی را نیز فراهم می‌کند.
تراز قالب در هر مرحله از کار توسط یک متر فلزی یا وسیلۀ مشابه، که به انتهای قالب بسته شده است، نشان داده می‌شود. نقطۀ قرائت متر نزدیک یک شیلنگ تراز قرار دارد و درنتیجه در هر لحظه می‌توان تراز تمام نقاط را داشت.
حمل مصالح
در قالب‌بندی و اجرای بخشی یا کل یک ساختمان به شیوۀ قالب لغزنده، روشی مناسب برای بالاکشیدن بتن، آرماتور و نیز مصالح موردنیاز برای اجرا، باید انتخاب شود. ازجمله وسایل مورداستفاده برای این کار جرثقیل‌های متحرک، جرثقیل برجی، دکل‌های خودایستا یا هر روش و وسیلۀ دیگری است که مناسب برای بالاکشیدن امکانات لازم برای قالب‌بندی لغزنده باشد. جرثقیل‌های برجی سال‌های زیادی است که در تسریع اجرای ساختمان‌های بلند مورداستفاده بوده و امروزه بسیار رایج هستند. در قالب‌بندی لغزنده یک جرثقیل برجی به‌همراه قالب به بالا برده شده و می‌تواند در حمل وسایل و تجهیزات لازم یا بتن‌ریزی و پس از تکمیل عملیات اجرای قالب‌بندی، به‌کار رود. به‌هرحال روش اتخاذ شده باید براساس نقطه‌نظرات و دیدگاه‌های عملی و با توجه به محدودیت‌های موردنیاز در مراحل مختلف اجرا باشد.
لغزش قالب
آخرین نکته‌ای که در اجرای قالب لغزنده باید موردتوجه قرار گیرد، عملکرد صحیح قالب در خلال لغزش آن، به سمت بالا می‌باشد. کیفیت این بخش از کار بستگی به آماده‌سازی جزییات صحیح اجرایی قبل از شروع لغزش قالب می‌باشد. برنامه‌ریزی تحویل مصالح، به‌خصوص بتن به پای کار، برقراری ارتباط بین پیمانکاران جزء، و داشتن دانش و اطلاعات فنی و اجرایی نسبت و سیستم قالب‌بندی لغزان، ازجمله مواردی هستند که در هنگام اجرای این سیستم باید مدنظر قرار گیرند.
بتن طبق برنامه و الگوی مشخص باید ریخته شود که معمولاً هر مرحله به ضخامت ۱۵۰ الی ۲۰۰ میلی‌متر است و هربار با استفاده از ویبره حدود ۵۰ الی ۷۵ میلی‌متر از بتن ریخته شده در قسمت تحتانی مرتعش می‌شود. با پرشدن کامل قالب، حداکثر سرعت لغزش قالب متناسب با سرعت آماده‌سازی تجهیزات برای مرحلۀ بعدی کار خواهد بود. به‌طورکلی سرعت لغزش قالب به‌سمت بالا، بسته به اسلامپ بتن مصرفی، شرایط آب‌وهوایی و سرعت نصب تجهیزات در هر مرحله از بتن‌ریزی، متفاوت است، اما به‌طور متوسط چیزی حدود ۳۰۰ میلی‌متر در ساعت و در شرایط خاص تا ۶۰۰ میلی‌متر در ساعت نیز می‌رسد.
جزییات بازشوها
برای جاگذاری بازشو باید چهارچوبی که صلبیت کافی دارد، در دیواره نصب گردد. صلبیت چهارچوب باید طوری در محل خود تثبیت گردد که با عبور قالب‌های لغزنده از روی آن، دچار جابه‌جایی نگردد. در موارد متعددی لازم است میلگردهای انتظار برای اتصال قطعات الحاقی در روی پوستۀ سیلو تعبیه گردد. آرماتورهای الحاقی باید به میلگردهای انتظار جوش شود.
منبع: راهنمای قالب‌بندی ساختمان‌های بتن‌آرمه، دفتر امور مقررات ملی ساختمان
