انکراژ چیست و مراحل اجرای آن به چه صورت میباشد؟
انکراژ
از جمله روشهای رایج و پرکاربرد گودبرداری عمیق و پایدار کردن شیبها استفاده از میل مهار یا انکراژ است. با استفاده از این تکنیک توان خاک را در برابر گسیختگی افزایش میدهند. در این تکنیک همانند روش میخ کوبی یا نیلینگ از یک جزء که از جنس فولاد میباشد، مانند استرند یا میله به منظور بهبود مقاومت در برابر نیروهای برشی استفاده میگردد. همچنین نیروی پیش تنیدگی ایجاد شده در استرند باعث میگردد تا نیروی مقاوم اصطکاکی که در سطح گسیختگی موجود است، افزایش پیدا کند. با توجه به این که این انکراژ برای اجرا و پیاده سازی نیازمند تجهیزات پیشرفته و خاص و همچنین نیروی کار حرفهای و ماهر است، نسبت به روش میخ کوبی گرانتر است. با توجه به گران بودن این روش و سایر عواملی که ذکر شد، استفاده از این روش تنها در حالتی که جدارهی گود در وضعیت نامناسبی قرار داشته باشد و یا جا به جایی و تغییر مکان و وضعیت آن مشکل باشد، استفاده میشود. در این مقاله قصد دراریم تا در ارتباط با مسائل زیر صحبت کنیم:
- کلیات؛
- مراحل اجرای سیستم انکراژ؛
- سایر اجزای بخش کامل شدهی میل مهار؛
- میلههای فولادی و کابلها؛
- تاندونهای کابلی؛
- اسپیسر و سنترلایزر؛
- دیگر انکرها و تاندونهای مورد استفاده؛
- گروت سیمان؛
- انواع سیستمهای انکراژ؛
- انواع کاربرد سیستمهای میل مهار؛
- تفاوتهای روش انکراژ با روش نیلینگ یا میخکوبی؛
- جمعبندی.
کلیات
انکرها یا همان مهارها ابزار و اجزایی هستند که در خاک و یا سنگ جاسازی و تعبیه میشوند. این المانهای از پیش تنیده شده، با نصب در محلهای ذکر شده نیروی کششی خود را به زمین منتقل میکنند و موجب افزایش پایداری محل میشوند. با توجه به این که در محل ایجاد انکرها یک گودی بوجود میآید، این محل توسط یک ملات که به آن گروت میگویند تزریق و پر میشود. با توجه به عملیات ذکر شده به این مهارها، انکرهای تزریق شده میگویند. همچنین با توجه به مکانیزم عملکردی که این مهارها دنبال میکنند به آنها سیستمهای پشت دوخت نیز میگویند.
اجزای مهم
از جمله مهمترین اجزای یک سیستم انکراژ میتوان به انکر، طول آزاد و طول محصور اشاره کرد. یک سیستم انکراژ از المانها و مولفههای متفاوتی تشکیل شده که در همین راستا میتوان به سر انکر، صفحه باربری و لوله اشاره کرد. لولهها موجب ایجاد توانایی انتقال بار و نیروهای پیش تنیدگی از کابل یا استرند به سطح خاک و سازه مورد نظر میشوند. طول آزاد مهار یا انکر، بخشی از انکراژ است که میتواند در محدودهی کرنش الاستیک تغییر شکل داشته باشد. لازم به ذکر است که با توجه به تغییر شکل این جزء در محدودهی الاستیک، پس از باربرداری به شکل و طول اولیه خود بر خواهد گشت. برای آن که بخش آزاد با تزریق ملات (گروت) محصور نشود، از یک لولهی صاف پلاستیکی استفاده میشود. به کمک این لولهی پلاستیکی، طول آزاد انکر بدون محدودیت در محدودهی الاستیک تغییر شکل میدهد. لذا این بخش با قرار گرفتن تحت نیروی پیش تنیدگی تغییر شکل میدهد و پس از باربرداری مجددا به شکل اولیهی خود باز میگردد. طول محصور شده، بخشی از تاندون یا کابل است که پس از تزریق ملات یا گروت ریزی محدود و محصور میشود. این بخش باعث ایجاد توانایی انتقال نیروهای کششی به زمین میشود. طول محصور شده باید پشت خط گسیختگی گوه که احتمال لغزش در آن وجود دارد تعبیه شود. به عبارتی دیگر در اثر نیروهای کششی یاد شده که در کابلها و تاندونها وجود دارد، گوه گسیختگی ناپایدار به جزء پایدار که در پشت سر آن قرار دارد دوخته میشود.
مراحل اجرای سیستم انکراژ
بهطور کلی برای اجرای یک سیستم میل مهار، باید مراحل زیر را به دقت توسط ابزار و نیروی کار ماهر انجام داد. این مراحل عبارتند از:
- انجام حفاری در محل نصب مهار در زوایای معین. عمق این حفرات باید از پیش طراحی و تعیین شده باشد. همچنین نکات ایمنی و حفاظتی در این امر باید به دقت مورد توجه قرار گیرد؛
- تزریق ملات اولیه یا گروت اولیه در حفرهی ایجاد شده؛
- تعبیه کابل یا میله تا طول معین و تعیین شده (قراردهی اجزای کششی)؛
- تزریق گروت در محل بخش محصور و پس از آن خارج کردن لولهها یا تیوب؛
- پس از گذشت زمان 7 شبانه روز از زمان تزریق در محل بخش محصور، نیروی پیش تنیدگی بر قسمت آزاد اعمال میشود. این نیرو به منظور کاهش جا به جایی سازه مورد نظر اعمال میگردد و بر اساس مقادیر اندازهگیری شده است.
سایر اجزای بخش کامل شدهی میل مهار
بخش کامل شدهی انکراژ از اجزا و مولفههای مختلفی ساخته شده است که میتوان به اجزای فولادی یعنی میله، عایق خوردگی، غلاف، سنتر لایزر، اسپیسر و ملات اشاره کرد. کارکرد پوشش که از جنس پلاستیک است، محافظت از قسمت آزاد المان است. این جزء از قسمت آزاد (بخش ملات ریزی نشدهی مهار) در برابر خوردگی حفاظت میکند. به کمک سنترلایزرها، مکان اجزای فولادی یعنی کابل یا میله در مرکز حفرهی ایجاد شده تثبیت میشود. این جزء امکان ایجاد ساختاری با حداقل پوشش ملات در اطراف المان یا بخش مورد نظر را فراهم میآورد. با استفاده از قطعات سنترلایزر میتوان از تغییرات (کم یا زیاد شدن) گروت در اطراف المان و محل مورد نظر جلوگیری کرد. هنگامی که کابل یا میله از چند رشتهی بهم تاب خورده تشکیل شده باشد، اسپیسر با ایجاد فاصله میان این رشتهها امکان قرار گیری گروت در اطراف آنها را فراهم میآورد. به عبارتی به کمک اسپیسر رشتههای کابل یا میله در زمینهای از گروت قرار میگیرند. از مهمترین عناصر تشکیل دهندهی ملات یا گروت، سیمان است. سیمان علاوه بر آن که باعث ایجاد محافظت در برابر خوردگی میشود، امکان انتقال حداکثری بار از المانها به زمین را فراهم میکنند.
میلههای فولادی و کابلها
مشخصات فیزیکی و مکانیکی میلهها و کابلهای مورد استفاده در انکراژ در استانداردهای مختلفی نظیر ASTM A 722 و ASTM A 416 ذکر شده است. همچنین با رجوع به استاندارد ASTM A 866 میتوان اطلاعات مورد نیاز برای تاندونهای فاصلهدار را بدست آورد. المانهای استفاده شده در بخش آزاد دارای حداکثر طولی معادل 18 متر و قطرهایی در اندازهی 26، 32، 36، 45 و 64 میلیمتر هستند. به عنوان مثال اگر قصد طراحی انکراژی جهت تحمل باری معادل با 2077 کیلونیوتن را داشته باشیم، باید از میلهای با قطر 64 میلیمتر استفاده کنیم. هنگامیکه در انکراژ طراحی شده، طول تاندونها یا المانها بیشتر از 18 متر باشد، یا از نظر طولی محدودیتهایی وجود داشته باشد، میتوان از کوپلرها استفاده نمود. با استفاده از سیستمهای کوپلینگ میلگرد میتوان طولهای زیاد را اجرا و پیادهسازی نمود. تاندونهای میلهای در مقایسه با کابلها به علت قابلیت تنظیم نیروهای موجود در آنها و همچنین اعمال تنش، قابلیت اجرایی بالاتری دارند.
تاندونهای کابلی
ویژگی ممتاز این میل مهارها در این است که محدودیتی در بارگذاری یا طول کابل ندارند. خصوصیات ذکر شده باعث شده است که خواص مکانیکی این میل مهارها در طول زمان دچار تغییر و دگرگونی نشود، به طوری که با گذشت زمان مشخصات مکانیکی این میل مهارها ثابت بوده و افت بار در آنها به حداقل مقدار خود میرسد.
اسپیسر و سنترلایزر
سنترلایزرها و اسپیسرها هنگام طراحی و اندازهگیریهای مربوطه، در فواصل مشخص به عنوان مثال هر 3 متر قرار میگیرند. اسپیسرها باعث ایجاد فاصلهای 6 الی 13 میلیمتری بین کابلها میشوند. این در حالی است که اسپیسرها باعث ایجاد فاصلهای برابر با حداقل 13 میلیمتر بین پوشش خارجی از جنس گروت با کابلها میشوند. در طراحی اسپیسرها و سنترلایزرها مهمترین موضوع آن است که به گونهای تعبیه شوند که مانعی در برابر حرکت گروت ایجاد نکنند. همچنین این اجزا باید از موادی ساخته شوند که مقاومت در برابر خوردگی مناسبی داشته باشند.
دیگر انکراژها و تاندونهای مورد استفاده
علاوه بر انکراژهایی که از فولادهای استحکام بالای پیش تنیده به همراه تزریق گروت اجرا و پیاده سازی میشوند، انواع دیگری از میل مهارها هستند که کاربرد فراوانی داشته و در موارد مناسب به خود مورد استفاده قرار میگیرند. از انواع دیگر انکرها میتوان به انکرهای مارپیچی، انکرهای صفحهای، انکرهای مکانیکی سنگ و انکرهای گرید و 60 و 75 اشاره کرد. همچنین نوعی از تاندونها وجود دارند که از پلیمرهای تقویت شده با الیاف ساخته شدهاند. از جمله ویژگیهای این تاندونها که محققین به منظور بهبود خواص مکانیکی آنها پژوهشهای فراوانی انجام دادهاند، میتوان به مقاومت کششی بالا، مقاومت در برابر خوردگی و نسبت وزن به حجم پایین اشاره کرد. برخی دیگر از تاندونها که در مقیاس آزمایشگاهی سنتز شده و مورد ارزیابی قرار گرفتهاند، عبارتند از استیل (فولاد زنگ نزن) و الیاف شیشه (فایبر گلاس). لازم به ذکر است که هم اکنون استفاده از این تاندونها عمومیت چندانی ندارد. از جمله عوامل محدودیت گسترش این تاندونها میتوان به مسائل اقتصادی و عملیاتی اشاره کرد.
گروت سیمان
معمولا از ملات یا گروت خالص سیمان مطابق با استاندارد ASTM C150 برای انکراژ و مهار خاک یا سنگ استفاده میشود. در صورتی که قطر حفرهی ایجاد شده در طراحی میل مهار بزرگ باشد، برای پر کردن آن از مخلوط ماسه و سیمان استفاده میشود. از ملات سیمان به همراه ماسه و شنهای کروی ریز برای تزریق در اطراف تاندونها و کابلها استفاده میشود. برای آن که مخلوط همگنی از ملات یا گروت داشته باشیم، معمولا از مخلوط کنهای با توان بالا که قابلیت عملکرد با سرعتهای بالا را دارند استفاده میشود. با استفاده از این میکسرها مخلوط همگنی از آب و ملات قابل حصول است. مخلوط آب و سیمان پس از طی مراحل پخت و سفت شدن، خواص مکانیکی مطلوبی را ارائه میدهند، به طوری که مخلوط با درصد وزنی آب به سیمان برابر با 0.4 تا 0.55 مقاومت فشاری معادل با 21 مگاپاسکال را از خود به نمایش میگذارد. سیالیت ملات در داخل حفره از ویژگیهای مهم آن است، به طوری که در برخی از پروژهها برای دست یابی به سیالیت مناسب گروت از برخی افزودنیهای خاص استفاده میشود. همچنین هنگامی که مسافتی که باید گروت پمپاژ شود زیاد باشد، از روان سازها استفاده میشود.
انواع سیستمهای انکراژ
به طور کلی سه روش پیاده سازی و اجرای میل مهار وجود دارد که عبارتند از:
- تعبیه میل مهار با شفت مستقیم و گروتریزی ثقلی (نوع A)؛
- تعبیه میل مهار با شفت مستقیم و گروتریزی با اعمال فشار (نوع B)؛
- استفاده از میل مهارهای پس تزریق (نوع C)؛
- انکراژهای نوک پهن (نوع D).
برای تعبیه و جاگیری انواع میل مهارهای ذکر شده، میتوان از متههای دورانی، متههای اوگری، متههای کوبهای و متههای دورانی/ کوبهای استفاده کرد. این که برای حفاری از چه روشی استفاده شود، پس از بررسیهای مورد نیاز، توسط پیمانکار انتخاب میشود. در انتخاب روش حفاری مناسب باید به شرایط محیطی حاکم از جمله نوع خاک یا سنگ و سایر عوامل مهم در این امر دقت داشت، عواملی که ممکن است در نهایت انتخابهای پیش روی پیمانکار را محدود کند. از جمله مواردی که باید در حین عملیات حفاری به آن دقت داشت آن است که این عملیات نباید بر روی سازههای کناری و همچنین سطح زمین اطراف محل احداث پروژه اثر منفی بگذارد. از جمله مسائل قابل پیش بینی در اجرا و پیاده سازی مراحل ایجاد حفره، ریزش و متورم شدن جدارهی آن است. این عامل از جمله اولین علل آسیب به سیستم انکر است. به عنوان مثال چنانچه برای حفاری خاکهای ماسهای و شنی از متههای اوگر با قطر زیاد استفاده شود، موجب میشود که به علت کندن حجم زیادی از خاک و ماسه، احتمال ریزش و تورم جدار حفره افزایش یابد. آسیب ذکر شده موجب مسدود شدن حفره میگردد. سیستم انکراژ پیشنهادی، مناسب برای خاکها و سنگهای با استحکام پایین، همراه با استفاده از سیستم کیسینگ است. در این روش میتوان خاکهای حفاری شده را با استفاده از فشار آب و همچنین حفره از محل خارج کرد. در استفاده از هوا برای خروج مصالح و خاک از محل حفره باید به این نکته دقت داشت که فشار زیاد هوا موجب خروج بیش از اندازهی خاک از محل مورد نظر نشود، چرا که موجب تخریب حفره و به دنبال آن آسیب به جداره میشود.
تعبیه میل مهار با شفت مستقیم و ملاتریزی ثقلی (نوع A)
در صورتی که خاک یا سنگ محیط اجرای پروژه انکراژ، سفت و از سختی بالایی برخوردار باشد، از این نوع انکراژها استفاده میشود. به منظور ایجاد حفره در محل این سنگها و خاکها از روش حفاری دوار یا اوگری استفاده میشود. در این روش برای ملات ریزی در محل حفره از لولههای ترمی استفاده میشود. با توجه به میزان پایداری خاک تشکیل دهندهی جداره، حفره میتواند همراه با کیسینگ و یا بدون آن باشد. مقاومت مهارهای ملات ریزی شده در برابر نیروهای بیرون راننده، به اندازهی میزان مقاومت برشی در فصل مشترک خاک و ملات بستگی دارد.
تعبیه میل مهار با شفت مستقیم و گروتریزی با اعمال فشار (نوع B)
چنانچه که خاک محل اجرا و پیادهسازی میل مهار از خاکهای دانه درشت و سنگهای پوک تشکیل شده باشد، استفاده از میل مهار با شفت مستقیم با ملات ریزی همراه با اعمال فشار، یک راه حل بهینه خواهد بود. همچنین در محلهایی که دارای خاکهای ریز دانهی غیر چسبنده هستند، از این روش استفاده میشود. به منظور ساخت حفره در این روش از متههای دورانی یا روتاری به همراه کیسینگ استفاده میشود. در ادامهی خروج تیوبهای کیسینگ از داخل حفره، ملات گروت همراه با فشار به درون حفره تزریق میگردد. به دنبال تزریق گروت به داخل حفره، طول محصور مورد نظر ایجاد خواهد شد. این روش ملات ریزی به داخل حفره، نسبت به روش ثقلی دارای مقاومت بیشتری در برابر نیروی بیرون راننده است.
استفاده از میل مهارهای پس تزریق (نوع C)
عملیات پس تزریق عملیات اجرایی است که در طی آن پس از ملات ریزی به روش ثقلی، گروت در طی چندین مرحله به داخل حفره با فشار تزریق میشود. در اثر این ملات ریزی چند باره، حجم ناحیهی تزریق افزایش پیدا میکند. لازم به ذکر است که انجام این عملیات زمان بر است، به طوری که اجرای هر مرحله یک الی دو روز طول خواهد کشید. اجرای عملیات پس تزریق با استفاده از تیوبهایی که همراه با تاندونها در درون حفره جاگذاری شدهاند، انجام میگردد. لازم است ذکر کنیم که این لولهها دارای شیرهای کنترل در محل ملات ریزی هستند، به طوری که امکان تعبیه ملات بیشتر در ناحیه ملات ریزی پیشین فراهم میشود. اعمال فشار بالا در هنگام تزریق، باعث گسسته شدن لایهی تزریق اولیه میشود، در اثر این امر گروت به داخل حجم لایهی گسسته شده نفوذ کرده و گسترش مییابد. به طور کلی دو سیستم اجرایی برای میل مهارهای با پس تزریق تعریف میشود که عبارتند از:
- استفاده از سیستمی که در آن از بستههایی برای جداسازی شیرهای کنترل استفاده میگردد؛
- استفاده از سیستمی که ملات را به داخل تیوب پس تزریق پمپ میکند. این در حالی است که باز بودن شیرها تحت کنترل نمیباشد.
انکراژهای نوک پهن (نوع D)
طول تزریق در انکراژهای نوک پهن در بخش انتهایی خود به طور موضعی (شبیه به گره) افزایش مساحت دارند و به عبارتی نوک آنها پهن میگردد. از این نوع میل مهارها میتوان در خاکهایی که دارای جنس سخت و سفت هستند استفاده کرد. از جمله نیروهایی که در این سیستم میتوان به آن اشاره کرد عبارتند از مقاومت برشی که در فصل مشترک میان طول ملات و خاک وجود دارد و همچنین از ظرفیت باربری گرهها نیز استفاده میشود. نکتهی مهم برای افزایش استفاده از ظرفیت باربری گرهها توجه به چگونگی شکلدهی آنها است.
انواع کاربرد سیستمهای انکراژ
1- دیوار نگهبان
از انواع سیستمهای میل مهار جهت اجرا و پیادهسازی مسیرها، اصلاح مشکلات هندسی راهها و جادهها و همچنین در احداث جادههای پر ترافیک استفاده میشود. اگر بخواهیم مقایسهای میان دیوارهای حایل بتنی مرسوم و رایج با سیستمهای انکراژ داشته باشیم، پی به برتری بلا منازع سیستمهای میل مهار خواهیم برد. از جمله مزیتهایی که سیستمهای میل مهار نسبت دیوارهای حایل بتنی رایج و مرسوم دارند، میتوان به ارزانتر بودن پیادهسازی آنها اشاره کنیم. از جمله دلایل گرانتر بودن اجرای دیوارهای بتنی، مراحل پر هزینهی پیادهسازی آن است. از جمله این مراحل میتوان به گودبرداری، خاکریزی و همچنین ایجاد فوندانسیون اشاره کرد. از دیوارهای حائل میل مهار میتوان برای پیادهسازی یک پل در کنار پل موجود و همچنین عریض کردن پلها استفاده کرد.
2- پایدارسازی شیب
از جمله مسائل و چالشهای سازههای شیبدار، پایدارسازی شیب و حفظ این پایداری در شرایط مختلف است. برای دستیابی به این پایداری از ترکیب سیستم میل مهار با دیوار، بلوکهای از جنس سیمان و تیرهای افقی استفاده میشود. با استفاده از این سیستم میتوان نیروی قابل ملاحظهای جهت مقاومت در برابر لغزش دیوار و جدارهی مجاور راه فراهم آورد. در صورتی که از تیرهای فولادی به شکل قائم و یا بلوکهای سیمانی جهت پیاده سازی استفاده گردد، امکان انتقال نیروی مهار به وجه خارجی شیب یا گودی موجود فراهم میشود. با توجه به این موضوع، رانشهای موضعی در سطوح خاک کاهش یافته و در نتیجه پایداری وجوه حفاری را به دنبال خواهد داشت. از جمله عوامل موثری که در انتخاب تیرهای افقی و همچنین بلوکها دخیل میباشند، میتوان به هزینه، زیبایی و نگهداری در بلند مدت اشاره کرد.
3- سازههای متصل شده به زمین
از جمله کاربردهای سیستم انکراژ میتوان به استفاده از این سیستمها در مقاوم سازی سازی سازههای متصل به زمین اشاره کرد. سیستم انکراژ در این حالت به عنوان یک ابزار دائمی مقاوم در برابر نیروی برکنندهی عمودی ایفای نقش خواهد کرد. نیروهای برکننده میتوانند ناشی از فشارهای هیدرواستاتیکی آب و یا سایر نیروهایی که موجب سرنگونی سازه میشوند باشد. از این سیستمهای انکراژ برای المانهایی که در آبهای زیر زمینی پیادهسازی میشوند استفاده میشود.
تفاوتهای روش انکراژ با روش نیلینگ یا میخکوبی
از جمله تفاوتهای مشهود میان روش میل مهار و نیلینگ در هنگام اجرا و پیادهسازی، موضوع چگونگی پس تنیده کردن مهار پس از ملات ریزی و هنگام استفاده از غلاف است. از جمله دیگر تفاوتهای موجود میان این دو روش میتوان به استرندها اشاره کرد. در پیادهسازی انکراژها از استرندها که فولادهایی با استحکامی 6 تا 8 برابر فولادهای معمولی هستند، استفاده میشود. به موجب این مساله، در حفراتی با عمق بیش از 20 متر از میل مهارها به عنوان عامل استحکام بخشی به جای روش نیلینگ استفاده میشود. در اثر استفاده از استرندها، بایستی که یک پد بتنی از قبل تعبیه شود. این پد بتنی به عنوان زیرساخت مهار ایفای نقش میکند. لازم به ذکر است که این پد بتنی به شکل یک فوندانسیون و زیرساخت مهار پیادهسازی شده که باعث میشود دیگر نیازی به پانچ کردن خاک پشت مهار نباشد. روش میل مهار و نیلینگ (میخکوبی) در مکانیسم استحکام بخشی نیز با یکدیگر تفاوتهای عمدهای دارند. در میل مهار، انکر به عنوان یک بخش فعال در نظر گرفته میشود، در حالی که نیلینگ به عنوان مولفهای مقاوم در برابر نیرویهای موجود ایفای نقش میکند.
جمعبندی
انکراژها در واقع تاندونهای از پیش تنیده شدهای هستند که با سیمان در محل حفرات ایجاد شده با متههای مختلف تزریق شدهاند. این المانها در خاک و سنگ به منظور افزایش مقاومت آنها در برابر ریزش و لغزش استفاده میشود. لازم به ذکر است که باید زمین و محیطی که میل مهار در آن تعبیه شده است در برابر عواملی که موجب خوردگی میشوند، محافظت گردد. جلوگیری از خوردگی به منظور حفظ قابلیت عملکردی انکراژ در شرایط محیطی مورد نظر میباشد. از این روش در انواع پروژه و طرحهای بزرگراهی، پایدارسازی سطوح شیبدار و گودبرداریها استفاده میشود. امروزه از این روش به طور گسترده در پروژههای شهری و صنعتی استفاده میشود.